برای هرکس که ذوق و عشق و عادت مطالعه را داشته باشد جامعه حکم کتاب دقیق و بزرگی را دارد.
شما از خواندن یک کتاب مولیر یا کورنی یا راسین فراغت پیدا میکنید، تارتوفل را دشمن دارید، از بورژ واژانتیوم بدتان آمده است از گئو که بمملکت و برادرش خیانت کرد منضجر شده‌اید، یکمرتبه کتاب را که زمین گذاشته بحکم ضرورت وارد اجتماع میشوید و دماغتان بمطالعه این کتاب بزرگ میپردازد صدها تار توفل و بورژ و اژانتیوم و غیره می‌بینید و از هر طرف فرار کنید یکی از آنها در چپ و راست مقابل چشمتان میاید، طبعة شما از آنها فرار کرده آرزو میکنید بکوه و کمر، دره و ماهور، آنجائیکه آدم و آدمیزاد راه عبوری نداشته باشد پناه ببرید.
در این قبیل اجتماعات که کتاب‌خوانها و مطالعه کنندگانش معدود هستند این عده کم بنظر خودشان و بنظر اکثریت جامعه حکم مردم وحشی را دارند. وحشیهای جامعهٔ ما اینطوری هستند، اینطور هم چیز مینویسند و متمدنهای ما هم از این مقالهء وحشیانه بدشان میاید.
چه باید کرد؟
یا شما دعا کنید نسل این وحشیها برافتد و منقرض شود که آسایش خودشان و دیگران در این است. یا وحشیها باید دعا کنند که همه صورت آنها بشوند. در صورت دومی است که دیگر فرقی بین متمدن و وحشی اینجا و اروپا نخواهد شد و اصطلاح تغییر نمیکنند. این آرزو چه وقت عملی میشود؟ با خداست.
آسمان مصنوعی
در امریکا بعلم نجوم خیلی اهمیت میدهند و در آنجا رصدخانهای بسیار موجود است. اخیرا برای اینکه مردم را بحرکات ستارگان و اسرار آسمانی بهتر آشنا کنند. گلوله مخصوص ساخته‌اند که فی الحقیقة آسمانیست که بدست بشر برپا شده است.
این آسمان عبارت از گلوله مجوفیست بقطر پنج مطر که سطح آن با پارچهٔ آبی رنگ یعنی برنگی که آسمان در شبهای خیلی صاف نمودار میباشد، پوشیده شده است و بر بروی پارچه با چراغهای برق کوچک و بزرگ ستارگان سپهری را هریک در جای مخصوص خود ترتیب داده‌اند بقسمیکه کلیهٔ ستارگان از ثابت و سیار و حتی خط کهکشان نیز در آنجا بخوبی دیده میشود. در موقع درس معلم و شاگردان بدرون گلوله میروند و در محل مسطح مخصوصی قرار می گیرند، آنوقت در آسمان مصنوعی ستارگان هریک بنابر قاعده طبیعی خود بحرکت درمی‌آید و معلم درس خود را عملا برای شاگردان بثبوت میرساند و آنها را از اسرار آسمانی آگاه میسازد.
