در همین عصر مورخ دیگر بوده است که باسم «اتین آچغیک» Etionne Ateheghik که کتاب مبسوطی باسم «تاریخ عالم» دارد و قسمت دوم آن تاریخ سلسلهٔ باگرادیست و پس ازو «اوخطانس» Ouktannes مؤلف «تاریخ ارمنستان» و «آریستاکس لا شتیورتی» Aristakesde Lastiverte که تاریخ انهدام شهر «آنی» Ani از شهرهای ارمنستان را ضبط کرده است.
دیگری از مورخین ارمنی «الیزه و ارتابد» Elisee Vartabed است که تاریخ و ارطان و جنگهای ارمنستان را نوشته و این کتاب نیز شامل فواید بسیارست.
کتاب دیگری که هرچند کتاب تاریخ نیست ولی دارای فواید تاریخی بسیارست کتابیست باسم «رد عقاید» تالیف «ازنیک گوغپی» Eznigde Goghp که در آن دلایلی بر رد مذاهب مختلف آن زمان آورده و مخصوصا فصل دومـ آنـکه در رد مذهب ایرانیانست دارای جزئیاتی از عقاید ایرانیان پیش از اسلام می‌باشد و در تحقیق تاریخ عقاید و افکار ایران قدیم بسیار مفیدست.
از میان تمام مورخین ارمنی بلاشک مهم‌تر و جالب‌تر و معتبرتر «موسی خورنی» است که ارمنیان او را باسم «موسس خورناتزی» Mousses Khorenatzi و اروپائیان باسم Moisede Khorene می‌شناسند و وی از شهر «خورنی» Khorni یا «خورونک» Khoronk از شهرهای ایالت دارن بوده است و در نیمهٔ قرن چهارم میلادی زندگی می‌کرده. این مورخ معروف که او را «هردت ارمنستان» لقب داده‌اند مؤلف کتاب بسیار مشهوری در تاریخ ارمنستانست از قدیم‌ترین زمان تا عهد خود که جامع کلیهٔ اطلاعات اسلاف و معاصرین او در تاریخ آن دیار می‌باشد و بهترین مجموعه از داستانهای قدیم و روایات ملی ارمنستان و تاریخ آن سرزمین در ادوار تاریخیست و کتابیست که باغلب از زبانهای متمدنین امروز ترجمه‌شده و یکی از نواقص زبان فارسی آنست که هنوز ترجمه‌ای ازین کتاب ندارد، بهمین جهة مجلهٔ شرق بعهده گرفته است ترجمهٔ این کتاب را که برای مؤلفین و محققین ایرانی سودمندست تقدیم خوانندگان خود کند. مؤلف مزبور کتاب دیگری هم دارد در جغرافیا که خلاصه‌ای از تمام اطلاعات علمای جغرافیای قدیم تا زمان اوست.
.jpg)
