تمام ملل بیک درجه متساوی قابل نشو و نما نیست و بهمین جهت است که یک دیانت واحده، در ملل مختلفه، به اشکال مختلفه ظاهر میشود: اسلام جاوه و هند و ایران و حجاز مثل یکدیگر نیستند.
انسان اولا بدون اراده مهیای تصدیق یک سنخ عقاید و مهیای تکذیب یک نوع معتقدات است-این تصدیق و تکذیب ابدا مربوط باراده او یا دلائل منطقی نیست، مربوط بساختمان فکری ملت او مربوط باستعدادات دماغی و طرز فکر کردن نژاد اوست.
تا این‌جا اختلاف عقائد ملل را اشاره کردیم. اما اختلاف عقائد افراد یک ملت تابع عوامل طبیعی دیگری است مانند مزاج، میراث، تربیت، محیط اجتماعی، اهواء و اغراض که ذیلا بدانها اشاره میکنیم
۲-مزاج شخصی
چون عقیده یکی از مظاهر حیات عقلی است و عقل تابع مزاج و ساختمان بدنی است، مزاج شخصی در تمایل بعقائد مختلفه خیلی مؤثر است:طرز تفکر و تصورات یک شخص مسلول مأیوس از حیات و تمایل او باراء مختلفه، با یک شخص سالم و تندرست خیلی متفاوت خواهد بود همچنانکه یک شخص عصبی المزاج و یک شخص لمفاتیک مثل هم در قضایا حکمیت نمیکنند. در یک قضیه واحد، که شخص عصبانی را تکان میدهد، لمفاتیک را از سر جای خود حرکت نمیدهد؛ او ممکن است گریه کند و این بشاش باشد او از افکار متشنج موحش لذت میبرد و این متنفر است و بالطبیعه در یک فکر و رائی که بر آنها القاء شود، در قبول آن با یکدیکر متناقض هستند
