خیّام بدست آورده آنرا بر سر قبر فیتز جرالد شاعر معروف انگلیسی و بهترین مترجم رباعیّات خیّام غرس نمود، [۱]
بواسطۀ اهمّیّت موضوع کتاب و صغر حجم و سهولت استنساخ آن ظاهراً چهار مقاله از همان زمان تألیف شهرت نموده و قبول عامّه بهمرسانیده است و غالب کتب تاریخ و ادب مندرجات آنرا نقل کرده‌اند، قدیمترین کتابی که از آن نقل نموده تاریخ طبرستان لمحمّد بن الحسن بن اسفندیار است که در حدود سنۀ ۶۱۳ یعنی قریب شصت سال بعد از چهار مقاله تألیف شده، ابن اسفندیار فصل متعلّق بحکایت فردوسی و سلطان محمود را (ص ۴۷-۵۱) بتمامه از مصنّف باسم و رسم روایت کرده هرچند اسمی از خود چهار مقاله نبرده است، پس از آن در تاریخ گزیده و تذکرۀ دولتشاه و نگارستان قاضی احمد غفّاری و سایر کتب تاریخ و تذکره همه جا فصول بسیار از آن نقل کرده‌اند،
نام اصلی کتاب ظاهراً مجمع‌النّوادر بوده ولی بواسطۀ اشتمال آن بر مقالات چهارگانه معروف بچهار مقاله شده است، امین احمد رازی در تذکرۀ هفت اقلیم گمان کرده که مجمع النّوادر و چهار مقاله دو کتاب علیحدة بوده از تألیفات نظامی عروضی و حاجی خلیفه نیز در این باب متابعت او را نموده و این سهو است و در حقیقت هر دو اسم یک مسمّی است نهایت یکی علم موضوع بوده و دیگری علم بالغلبه، اوّلاً بدلیل آنکه حمداللّه مستوفی در تاریخ گزیده از مصنفات نظامی عروضی فقط بذکر مجمع‌النوادر اکتفا میکند و هیچ اسمی از چهار مقاله نمیبرد و حال آنکه قطعاً چهار مقاله را در دست داشته است زیرا که مکرر مضامین آن را نقل کرده از جمله حکایت رودکی و امیر نصر سامانی در هرات و قصیدهٔ معروف رودکی:
| بوی جوی مولیان آید همی | یاد یار مهربان آید همی | |||||
- ↑ برای تفصیل این مسأله رجوع کنید بص ۲۲۳-۲۲۶،
