عرفی روزگار خود را به دست آورده بوده. در وجود یکی از هخامنشی ها (كداميك؟ مثلاً ويشتاسب؟ - یا گشتاسب اساطیری؟) درست است که متون اصلی دین زردشت جز در اواخر دوران اشکانیان تدوین نشده است و جز در دوره ساسانیان مرجع دین رسمی نبوده اما به هر صورت این لیاقت را داشته که در طول چهارصد سال از میان چندگانه پرستی (مهر و ناهید و اورمزد و دیگر خدایان اساطیری) اقوام بدوی آریا، به دوگانه پرستی مانندی برسد بربنای حکومت یگانه و متمرکزی که در هر گوشه مملکت آثار آبادانی هایش هنوز باقی است. از چهار طاقی آتشگاه ها گرفته تا بقایای ارگ های حکومتی؛ یا گنج نبشته ها و حتی بقایای شهر های کامل؛ همچو بیشاپور کازرون. و مهم تر از همه با روش آبیاری حساب شده ای باقنات ها و بندهایی که تا به امروز دایرند. و نه تنها این ـ بلکه دین زردشت این لیاقت را هم داشته که اثر کند در مذاهب بعدی همچو مانویت و مزدک گرایی و حتی اسلام.
من اگر در آغاز این جستجوی سریع تاریخی زردشت و گئومات رادنبال هم می آورم[۱] به قصد این است که ایشان را پیش روی هم بنشانم و نشان بدهم که اگر گئومات به تأثیر سریع در قضایای تاریخی و در اجتماع دلبسته بود و ناچار فریفتۀ قدرت عرف شد و سریع تر بررفت و سریع هم فرونشست؛ حضرت زردشت با بینشی عمیق تر - داناتر بود به شرایط محیط اجتماعی خود و می دانست که تأثیر عوامل فرهنگی و تمدن، تأثیری است بتدریج و دیرپا؛ که دور از حوزه قدرت مصادر
- ↑ و جالب اسامی ایشان است - زردشت (به معنی صاحب شتران زرین فام) و گئوماتا (به معنی دانای صفات گاوان) ( ص ۴۷۲ دیاکونوف) نه تنها هر دو «مغ» (=روحانی) اند بلکه با دو حیوان اساطیری دست اول مأنوس اند. با فحوایی از خیل بانی ورمه داری و چوپانی که ایضاً از مشخصات اساطیری پیغمبری است.
