نحو و معانی و بیانش همه دست پخت امثال «سیبویه» و «خلیل احمد» است[۱] - به سراسر عالم اسلامی سرایت کند و سازنده نیمه ای از گنجینه ای بشود که به معارف اسلامی مشهور است. من حتی ابوریحان بیرونی را اگر نه نوعی پیرو - بلکه دنبال کننده راهی می دانم که «گئوماتا» و «مانی» و «مزدك» باز کردند. چه رسد به مثلاً قرمطیان یا اسماعیلیان باطنی را که دست کم در حوزۀ رهبری خویش سخت کوش ترین و صریح عمل کننده ترین روشنفکرانند در قلمرو خلافت اسلامی. و توجه کنید که بیرونی متهم به «قرمطی» بودن است. رودکی هم (که به احتمال قریب به یقین در نوعی کودتای ضد قرمطی کور شده است)[۲]. بو علی سیناهم. ناصر خسروهم و حسن صباح که دیگر حسابی جای خود را دارد و جالب تر تکرار صحنه هایی است که این روشنفکران هر يك در زمانه خویش در آن عمل می کرده اند. این تکرار کنندگان سرگذشت های یکدیگر. مردی است روشنفكر وصاحب دعوی، با قصد اصلاحی یا تغییری در اوضاع زمانه، و بینشی از اجتماع معاصر خویش، و با نفوذ کلامی. که گاهی صبر و حوصله هم دارد (همچو زردشت) و اغلب ندارد (همچو گئوماتا و دیگران که بیایند). ازین دسته دوم فراوانند کسانی که به علت دوری مرد عادی روزگار از دسترسی به فرهنگ خود را ناچار می بینند که بر دست يك قدرت حکومتی بنشینند (به خلاف گئو ماتا که حکومت را قبضه کرد و آنرا موقة به دست گرفت) تا به سلاح قدرت و امر مسلط روز و با تکیه به عامل
برگه:Jalal al ahmad - khdmat va khyanat v1.pdf/۱۴۰
این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.
زادگاه‌های روشنفکری
۱۳۹
