فرانسویان آنچه می بینند و در می یابند به یکدیگر دکان خود می نویسند ، و نقل می کنند و نکته سنجی و انتقاد می نمایند . دیگر کتابی است در فلسفه تاریخ، و تحقیق در علل ترقی و تنزل رومیان[۱] و به واسطه این کتاب و بعضی نوشته های دیگرش؛ منتسکیواز نخستین کانی است که در تاریخ به نظر فلسفی نگریسته ، و در امور تاریخی رابطة علت ومعلول تشخیص داده ، و نمایان کرده است که مسئله قضا وقدر ومشيت الهی به جای خود درست است ؛ ولیکن هـر چـه روی می دهد علت دارد، وجریان امور به اسباب است وهر عملی را نتیجه ای حتمی است ، و کافی نیست که هرچه واقع میشود بگوئیم خـواست خدا بود.
و لیکن اثر بزرگ منتسکیو که اورا در حکمت عملی و سیاست مدن در ردیف فیلسوفان می آورد کتابی است به نام «روح، قوانین»[۲]، که در واقع فلسفه قوانین و شرایط قانونگزاری است، و پس از تحقیقات افلاطون و ارسطو معتبر ترین کتابی است که در این موضوع نوشته شده است.
منتسکیو طبعی معتدل و آرام داشته ، وبه انقلاب ودیگر گونی ناگهانی کارها معتقد نبوده ، ومدارا و تدریج را در اصلاح امور لازم می دانسته است . عقاید سیاسی او بیشتر ازلاك اقتباس شده ، و كليتا اوضاع انگلستان راخیلی می پسندیده است ، و بسیاری از عقایدی که در کتابهای خود اظهار نموده از آنها فرا گرفته است . به اصول عقاید ونكات مهم تحقیقات او در اینجا خیلی به اختصار و به وجهی که فهم آن برای خوانندگان ما آسان وسودمند باشد اشاره می کنیم .
چون انسان باید با همجنسان خود به اجتماع زندگی کند، چاره جز این نیست که روابط میان مردم به حکم قانون مشخص شود ،خواه قانون نوشته ومدون باشد ، وخواه برحسب آداب وعادات مقرر شود.
