تابع هوای نفس و آلت اغراض خود سازند ، و در ترتیبی که ما دادیم هر کسی تابع اراده کل است ، که اراده خود اوهم جزء آنست ، و هر کس فقط آن مقدار از اختیار خودرا تسلیم کل می کند که برای منافع و مصالح عموم ضرورت دارد .
کتاب پیمان اجتماعی روسو را مانند کتاب روح قوانين منتسكيو باید اهل سیاست ومصلين علم حقوق بخوانند، اما ما در تفصیل ترتیباتی که روسو برای اداره کردن هیئت اجتماعيه فرض کرده است وارد نمی شویم، که مجال سخن تنگ است و برای اینکه اساس فکر اردانسته شود ؛ همین اندازه کفایت است . ولی چنانکه اشاره کردیم روسو استواری بنای هیئت اجتماعیه را بر بنیادی که به نظر گرفته است مشروط میداند به اینکه افراد به درستی تربیت شوند، وار از دانشمندانی است که به احوال کودکان وجوانان توجه خاص داشته و کتابی مخصوص درامر تربیت نوشته است و آن «امیل»[۱] نام دارد . به مناسبت اینکه در آن کتاب داستان مانند کودکی به این اسم فرض کرده واورا موافق اصول و قواعدی که در نظر داشته است پرورش می دهد، و این کتاب هم از آثار معتبر ادبیات فرانسه است و با آنکه مانند آثار دیگر روسو بسیار مطالب دارد که غلط است یا تخیلاتی است، که صورت وقوع نمی تواند بیابد، ولیکن تحقیقات دقيق ونكته سنجیهای لطیف نیز دارد و در اینجا هم سخن روسو مبتنی بر اینست که انسان اگر به طبیعت وفطرت خود را گذاشته شود، نیکوکار خواهد بود . و بنابراین در تربیت کودکان وجوانان باید تا جایی که ممکن است قید و بند را کنار گذاشت و آنها را به حالت طبیعی و آزادی پرورش داد و از آغاز نباید به يك رشته مخصوص از علوم و فنون وارد کرد بلکه باید به طور کلی قوای انسانی را در ایشان پرورانید که بتوانند به خوبی زندگانی کنند . کتاب هرچه کمتر باید به دست آنها داد تا ممکن است تعلیمات باید جنبه عملی داشته باشد ، از وارد کردن افکار غلط و خرافات در ذهن كودك پرهیز باید کرد.
- ↑ Emile
