و بسیار نتایج دیگر که آثار آنها را هر روز مشاهده می فرمائید محققان فیلسوف نیز بیکار ننشستند و به ورق زدن کتاب های قدما اکتفا ننمودند ، وهرروز فکری پیش آوردند و عالمی نو در انظار جلوه گر نمودند که در این جلـد از کتـاب سـيـر حکمت می خواهیم خوانندگان خودرا اجمالا به آنها آشنا سازیم .
با این همه کوشش باید اذعان کرد که نه معلومات ما در علوم طبیعی به کمال رسیده ، ومعرفت ما به احوال طبیعت و اسرار آن درست شده و نه در فلسفه اولی به جایی رسیده ایم که طبع قانع شود ، و پیداست که هنوز مسافرتی دراز در پیش داریم ، و نمی دانیم سرانجام خواهیم رسید یا نه ، ولیکن دامن اميـد را البته از دست نمیدهیم زیرا هر چند به مقصد و به قله کوه معرفت نرسیده ایم . ولیکن افق ما بسیار وسیع و روشن گردیده ، ویقینا پس از آنکه سیر حکمت را به سر رسانیدیم ، شوق ما برای پیمودن این راه در از بیشتر خواهد بود.
جنانکه اشاره شد کسانی که به قول قدمای ما به علوم معقول اشتغال داشته و دارند دو دسته شده اند ، جماعتی هم خود را مصروف تکمیل علوم طبیعی و ریاضی نموده ، و مخصوصا به وسیله تجـربه و مشاهده و محاسبه هر روز معلومات را براحوال طبیعت افزون می- سازند ، و گروهی به تفکر و تعقل میخواهند حقایق امور را از پس پرده بیرون آرند ، و امروز عادت براین جاری شده که آن جماعت را علما[۱] و این گروه را حکما با فیلسوفان[۲] می خوانند ، و موضوع بحث علما را علوم و فنون[۳] وموضوع نظر حکمار احكمت وفلسفه[۴] می گویند.
این دو دسته از جویندگان گاهی دیده شده است که در امور نظر سطحی نموده و هر دسته نسبت به دسته دیگر بی انصافی کرده اند . بعضی از حکما جستجوهای علما را حقیر شمرده ، و جزئیاتی ناقابل
