منطق[۱] نامیده است ، ولیکن منطق او چندان شباهتی به منطق پیشینیان ندارد نه بیان قواعد استدلال و برهان است ، نه آلت احتراز از خطای فکر است ، و اهل تحقیق گفته اند ، منطق هكـل منطق نیست معرفت وجود[۲] و فلسفه اولی[۳] است زیرا سیر و سلوك عقل را در تعقل معقولات و کشف مقولات بیان می کند به وجهی سیر تحقق موجودات را نیز باز می نماید ، چه بنابر اینکه به عقیده هگل هرچه واقع است عقلی است ، و هرچه معقول است واقع است . پس سیر تعقل معقولات همان سیر تحقق موجودات میشود . در واقع مقولات نه تنها چنانکه كانت می گفت ، قالبهایی هستند که معلومات در آن قالبها ریخته می شود بلکه انحاء وجـود و مراحل ایجاد میباشند.
پیش از آنکه وارد بیان اجمالی منطق هکل شویم ، باید روش سلوك عقلى[۴] اورا در کشف مقولات بلکه در کلیه تحقیقات فلسفی باز نمائیم.
***
روش کانت را در کشف مقـولات دیـدیم ، این بود که : ببیند قضایا به چند وجه تعقل می شوند ، پس وجوه قضایا را چهار یافت و از هر يك از آنها يك مقوله استخراج کرد ، و سپس از هر يك از آن چهار مقوله سه مقوله در آورد ، که جمعا دوازده مقوله شد . و این مقولات را مقولات فهم نامید ، از آن رو که ذهن انسان هرچه را میخواهد فهم کند در قالب این مقوله ها می ریزد و مفهوم[۵] را میسازد .
