اما باید با پای خود راه بپیمایند.
این بـود مختصر بسیار مجملی از فلسفه هربرت اسپنسر که حقایق فراوان در بر دارد ولیکن هر چند متکی بر اصول و مبانی علمی آن زمان بوده ، در ظرف پنجاه شصت سال اخیر در آن اصول شبهه ها شده و این فلسفه از مسلمین افتاده است ، چنانکه اشاره خواهیم کرد و همچنین در تحقیقاتش در امور سیاسی و اقتصادی و اجتماعی مناقشه بسیار کرده اند ، و یقین است که در این امـور نه به عقاید او می توان پابند شد ، و نه آرای مخالفانش را می توان مسلم داشت ، و باید دید با مزید تجربه و با پیش آمدها ومقتضيات گوناگون که هر روز روی می دهد حقیقت به چه صورت جلـوه خواهد کرد .
بخش چهارم
تکمله
چون فلسفه هربرت اسپنسر که اجمالا بیان کردیم متکی بر علوم تحققی است ، یعنی علومی که مبنی بر مشاهده و تجربه ومحاسبه می باشند و تكیه فیلسوفان نیز همواره بر معلومات زمان است به مناسبت لازم میدانیم پیش از اینکه سیر حکمت را در اروپا باز دنبال کنیم بعضی از اصول کلی را که در علوم طبیعی در ظرف دویست سال اخیر به دست آمده که از آنها می توان استفاده فلسفی نمود خاطر نشان نمائیم ، زیرا که امروز بدون آگاهی از این اصول کسی در فلسفه نمی تواند نظر محققانه داشته باشد ،و ناچار فهمش کوتاه خواهد.
احاطه کامل براین اصول موکول بر آگاهی نام از شعب مختلف علوم طبیعی است ، وما در اینجا نمی توانیم وارد در جزئیات ومباني و مبادی آن اسول شویم ، و استدلال کنیم و شاهد و بینه بیاوریم ، و ناچاریم فقط کلیاتی از آنها به دست بدهیم تا اگر از خوانندگان ما
