که امروز از امور طبیعی داریم ، فلسفه مادی ساختن و آن را بنیاد عقاید ومعرفت حقایق قرار دادن ، از احتیاط دور است و کسانی که این دلیری را کرده اند ممدودند . ازچندتنی که در این مسلك راسخ تر بوده و تحقیقات خود را عالمانه بیان کرده اند و اکثر از آلمانیانند . یکی که بیشتر طرف توجه می باشد «هگل»[۱] نام دارد و او درعلوم طبیعی تحقیقات بدیع و کشفیات مهم نموده ، و از کسانی است که رأی دارویی را به جـد پشتیبانی کرده ، و در اثبات آن شواهد و براهین تازه و محکم آورده و در تأیید مذهب وحدثي مادی اهتمام ورزیده است ، و با اینهمه خواسته است نتایج اخلاقی و دیانتی نیز از آن بگیرد .
فخنر
و لیکن محققان آلمانی در این دوره همه مـادی نبودند ، و در مسالک دیگر نیز اشخاصی دارند که باید از ایشان یاد کرد . از آنجمله ، یکی است که «فخنر»[۲] نام دارد و او در ۱۸۰۱ زاد و هشتاد و شش سال زیسته و در ۱۸۸۲ در گذشت . پزشك و استاد علوم طبیعی بود ، اما ضعف چشم او را از زحمات علمی باز ـ داشت ، پس به تفکر در حقایق فلسفی پرداخت . تصانیف چند دارد که از جمله ، یکی از آثار فلسفی مهم خود را و زند اوستا ، نامیده است ، و نگارشهای او روشن وشیرین و دلچسب و پر از ذوق و حال است .
فخنر صریحا و کاملا وحدتی روحی است ، و همه موجودات را دارای روح میداند و ارواح جزئی را اجزاء يك روح کلی می خواند . کره زمین و همچنین کرات دیگر را دارای نفس می پندارد می گوید از کجا که فرشتگان آسمان همین کرات نباشند ؟ در هر حال فخنر وحدت وجودی است، ومشربش نزديك به فلوطین راسپينوزا وعرفای
