***
پیش از این گفته ایم که آخرین تصنیف مهم برکسن کتابی است به نام « در سرچشمه اخلاق و دین، در این کتاب ابتدا بحث می کند، در اینکه اصول اخلاقی یعنی آنچه احوال و آداب وعادات پسندیده شمرده میشود ومردم به تخلق به آنها ومتابعت از آنها و احترازاز خلاف آنها مکلف می گردند ، از کجا می آید ؟ وچه باعث شده که مردم به اصول اخلاق گرائیده اند ؛ سپس همین بحث را در باب دین می کند.
تحقیقات برگن در این کتاب مانند تحقیقات دیگرش همه بسیار دقيق ومتين ، ومبتني برمطالعات تاریخی و اجتماعي وعلمي بسيـار در احوال حيوان وانسان ومدنیت میباشد ، که با کمال تأسف بایداز شرح آن خودداری کنیم ولی لازم می دانیم نتیجه آن تحقیقات را در چند کلمه به اختصار به دست بدهیم .
بر کن برای اخلاق و هم برای دین دومبدأ ودوسرچشمه قائل است ، یکی سافل ویکی عالی ، مبداء سافل صلاح هیئت اجتماعيه است ومبداء عالی فیضی است که از عالم بالا می رسد .
توضیح این سخن در امر اخلاق اینست که بشر چنانکه معلوم است تنها و به انفراد امرش نمی گذرد و ناچار است که در جمعیت زیست کند ، وانسان چه از جهت ماده وچه از جهت روح هرچند هر فردش برای خود شخصی است وشخصیت خود را از دست نمی دهد ، ولیکن هر شخص در همان حال جزئی است از هیئت اجتماعيه و بسته به آن است ، و از اینجهت امرش شباهت تام دارد به سلولهایی که هر يك وجودی خاص می باشند ، اما مجموع آنها هیئت بدن را می سازد و آن سلول ها به تنهایی نمی توانند زیست کنند.
چون افراد باید در جمعیت زیست کنند و حالت اجتماعیه نگهبان افراد است، پس حالت اجتماعيه امريست واجب و باید محفوظ بماند، ومحافظت هیئت اجتماعيه محتاج است به اینکه افرادر مقید به قیودی باشند وخودرا مکلف به تکالیفی بدانند .
قیودی که در نزد افراد برای محافظت هیئت اجتماعيه ضرورت
