درین زمینه گام بسیار بزرگی که برداشته شده است وسایلیست که برای تنظیم امور شخصی و خانوادگیست که مخصوصا در تصفیه اخلاق و حفظ حیثیت خانواده و تربیت خانوادگی و ترتیب ارث اهمیت بسیار داشته است. در ایران سالیان دراز ازین نکته غفلت کرده بودند و ترتیب درستی درین کار نبود. از آن جمله موضوع ازدواج و طلاق که دقت لازم را در آن نمی کردند نابسامانی های بسیار در خانواده ها فراهم می کرد و بهره جویی از آن می کردند. این مفاسد یادگار دوران آشفتگی و پریشانی اوضاع بود و قهرا میبایست روزی در رفع آن بکوشند. بهمین جهت درین دوره يك رشته قوانین درین زمینه وضع شد و ترتیبی درین کار دادند. دربارهٔ طلاق نیز می بایست شرایطی فراهم کنند که دشواریهای سابق را از میان ببرد نیز حداقل ازدواج را در قانون معین کردند تا از حد نصاب و رشد طبیعی کمتر نباشد و معاینه صحی پیش از ازدواج نیز مقرر شد که فواید آن حاجت ببحث ندارد. بدین گونه دفترهای مخصوصی برای ازدواج و طلاق در سراسر کشور تشکیل یافت و مشکلاتی که قرنها درمیان بود بدین وسیله از میان رفت و اصولی که با تمدن امروزی جهان مطابق باشد بر قرار شد. پیداست که بهمین وسیله چه اصلاح اجتماعی واخلاقی و مدنی در جامعه ایران راه یافت و درمیان قوانین بسیار مهمی که درین دوره بتصویب رسیده است قانون مدنی اهمیت خاصی دارد. پیداست داشتـن قانونی که تکلیف همه افراد جامعه را در زندگی اجتماعی و روابط با يك ديگر معلوم کند چگونه جزو ضروریات هر ملت متمدنیست، قانون مدنی حقوق و وظایف افراد را معلوم می کند و مسایل مهم ازدواج طلاق و ارث و معاملات و مشاغل و جز آن را معلوم می کند و نماینده رشد هر و جامعه است. شکی نیست که تنها امتیاز ملت متمدن از ملت وحشی داشتن این گونه قانونهای اجتماعی و مدنی و عرفیست در تمام مدتی که پیش ازین دوره حکومت مشروطه برقرار بوده و دستگاه قانون گذاری وجود داشته است نفوذهای گوناگون و منافع برخی از طبقات جامعه و مداخلة عناصر مختلف و أوضاعی که شرح آن بسیار مفصل خواهد شد مانع بوده است که قانون گذاران بوضع چنین قوانینی جرات کنند ودولتهم جرات آن را داشته باشد که پیشنهاد کند و حتی جرات نداشته اندنامی از آن ببرند. چنانکه در ۱۲۹۵ قانون بسیار معتدلی بنام قانون جزای عرفی هیئت وزیران تصویب کرد که هرگز اجری نشد ،بمحض آنکه این خبر انتشار یافت همهمه شگفتی از گوشه و کنار برخاست و سرانجام آن قانون را نادیده و ناشنیده گرفتند. فهرست مهم ترین قوانینی که درین دوران از ده دوره قانون گذاری گذشته است بدین گونه است : . قانون هیئت منصفه که در ۱۰ آذرماه ۱۳۰۱ تصویب شد و در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۰ آنرا اصلاح کردند یکی از قدمهای بزرگیست که در اصلاحات قضایی برداشته شده است. قانون علامات صنعتی و تجارتی که در ۹ فروردین ١٣٠٤ وضع شده و در حفظ حقوق و مالکیت مردم اهمیت بسیار دارد.
٤٤
