در راس همه کارهاست و مرد بزرگ آن کسیست که طرز فکر جامعه و جزئیات زندگی مردم را تغییر دهد و در همه شئون بهبودی فراهم سازد و بنیادی در زندگی بگذارد که همه چیز آن با آنچه بوده است فرق داشته باشد و نه تنها در کلیات بلکه در جزییات زندگی نیز اصلاحات کند. این اساس باید زوال و انقراض دوره گذشته را جبران کند و دوره مجد و عظمتی فراهم آورد. بدین جهتست که باید اصلاحات اجتماعی شاهنشاه پهلوی را از مهم ترین مراحل دوره شهریاری وی دانست برای اینکه خوانندگان درست باهمیت این اصلاحات اجتماعی پی ببرند لازمست که اوضاع اجتماعی ایران را در دوره استیلای قاجار ها بدانند. شواهد بسیار هست که جامعه ایران در دوره گذشته دوچار منتهی درجه ذلت وخواری و فساد و زبونی شده بود که لازمه هر انقراضست و همیشه در مواقع دشوار و باريك تاريخ پیش از زوال دیده می شود. بسیاری از ماسد اخلاقي نتيجه سالها پریشانی و آشفتگی و ناامنی و ناتوانی بود. نیروی مادی و معنوی از دست رفته بود و دلیری و دلاوری در هیچ کاری دیده نمی شد مردم برای هیچ چیز نشاط و سروری را لازمه زندگیست نداشتند و در همه کاربی قید بودند. دویست سال جنگهای خانگی و نفاق و دوگانگی و ناامنی شبانروزی و گرفتار متنفذان و راهزنان و ستمگران و کارگزاران غارتگر دولت بودن درهای فرج را از هر سو بسته و هر آرزویی را از میان برده بود. مداخلات بیگانگان عزت نفس راکه یکی از شریف ترین خصال آدمیست نابود کرده بود و در نتیجه این پریشانیها و در ضمن تعلیمات زبان بخش دورویی و تزویر در همه جا رخنه افکنده بود و آن دلاوری ودلیری که لازمه ملت زنده است وبزرگترین حوادث تاریخ را فراهم کرده و ایرانیان بارها آنرا ببهترین وجهی نمودار کرده بودند از ایران یکسره رخت بربسته بود. بهمین جهت يك سلسله اصلاحات اجتماعی در ایران کمال ضرورت را داشت و مقدم بر هر اصلاح دیگری بود شك نيست که ویرانی هر دیاری بسته بروحیات مردم آن دیار است و مادیات همیشه تابع فکر و اندیشه است. هرجاکه اندیشه ناتوان گردد مادیات هم روبتباهی می گذارد و بهمین جهت در چنین مواردی اصلاحات معنوی و فکری و اجتماعی بر هر اصلاح دیگر باید مقدم باشد، زیرا هر چه در آبادی و عمران بکنند تا مردمی بدان درجه از رشد و شایستگی نرسیده باشند که قدر آنرا بدانند و آنرا نگاه بدارندآن اساس مادی استوار نخواهد ماند هرچه بسازند در اندک زمانی بباد ویرانی می رود. بدین جهات مصلحان بزرگ و پدید آورندگان تمدنها وشرایع اصلاحات اجتماعی را بر هر کاری مقدم دانسته اند افکار و اخلاق را اصلاح کرده اند و پس از آن بسراغ مادیات رفته اند. درین دوره نیز اصلاحات معنوی و اجتماعی گوناگون در ایران شده است که هريك درحد خود اهمیت خاصی دارد و جای آن دارد که آنهارادر راس پیشرفت های ایران در دوران پهلوی بدانیم. نخست پیش از این اشاره رفت که اصلاح وضع خانواده و ازدواج و طلاق را باید از هرچیز مهم تر دانست زیرا که جامعه همواره از خانواده ها تشکیل می شود و جامعه برومند آنست که خانواده در آن مقدس ومحترم و خلل ناپذیر باشد و یگانگی و اتحاد 48 4 . . .
ģ
