دیگر از اصلاحات اجتماعی مهم درین دوره وضع قوانین مدنی بوده است که سابقا هم بدان اشاره کردم و گفتم داشتن این گونه قانونهای مدنی و عرفی نشانه متمدن بودن و رشید بودن هر ملتیست و یگانه نتیجه همه انقلابها و جنبشهای مهم و ظهور شرایع و افکار بزرگیست که در تاریخ بشر پدید آمده است و کسانی که وسایل وضع چنین قوانینی را فراهم آورده اند همیشه اصلاحات اجتماعی مهم کرده اند. البته پیشرفت های سیاسی و نظامی واصلاحات اداری و اقتصادی وصنعتی و آبادانی کشور و نظایر آن که از خصایص راهنمایان و پیشوایان بزرگ مالست کارهای بسیار مهمیست که در تاریخ همیشه می ماند اما گذاشتن پایه تمدن معنوی و فکری وتغيير روحیات و افکار ملل بمراتب بزرگتر و والاترست و کاریست که از همه کس ساخته نیست و نتیجه آن در تاریخ بمراتب بالاتر از اصلاحات مادیست، زیرا که مادیات دستخوش زوال و انقراض و ویرانی و انهدامست و برعکس افکار احساسات همیشه می ماند و پشت بپشت و نسل بنسل در میان ملل پایدارست. بهمین جهتست که اصلاحات معنوی یعنی اصلاحات اجتماعی و فکری این دوره را باید اهمیت خاص داد و تغییراتی را که در زندگی معنوی و فکری ایران درین اندك مدت فراهم شد در منتهی درجه اهمیت دانست. قطعاً تاریخ نویسان همیشه درین مورد از شگفتی و ستایش خودداری نخواهند کرد و این فصل در تاریخ ایران فصل بسیار مهمی . 3 خواهد بود در زمینه اصلاحات اجتماعی باید آنچه راکه در ضمن بحث از اصلاحات قضایی گفته شد در نظر آورد و اصلاح امور خانواده و مسئله ازدواج و طلاق و و تعدد زوجات و عقد منقطع و معاینه صحی پیش از ازدواج و اثر مهمی که این اصلاحات اجتماعی در تاریخ ایران گذاشته است از نظر دور نکرد. کسانی که در جامعه شناسی دست دارند می دانند قوانین مدنى وعرفی که درین دوره وضع شده و نتایجی که از اجرای آنها بدست آمده است تاچه اندازه در تغییر اوضاع ایران و ساختن ایران نوین مؤثر بوده است و نماینده چه رای رزین و اندیشه دوربین و احساسات بزرگیست جای هیچ شك نيست که هر زوال وانقراض و ذلت و خواری که ملتی و جامعه ای گرفتار آن شود نتیجه تباهی اندیشه های افراد آن ملتست وهمه کارهای شبانروزی و حرکات و سکنات هر قومی بسته بافكار ومعتقدات آن قومست و تا افکار و معتقدات آن قوم دگرگون نشود نمی توان امیدروزبهی داشت. بهمین جهت درین دوره توجه خاصی که باصلاحات معنوی و اجتماعی و فکری در ایران شد و قوانین مدنی که درین مدت وضع واجري شد فکر بسیار بلند و صائبی بود که همیشه تاریخ بیاد خواهد داشت اهمیت فوق العاده این اصلاحات بیشتر از این جهتست که تمدن آدمی در هر نقطه ای از سطح زمین بنیادی بگذارد نیروی بسیار بزرگ و زورمندی دارد که با سرعتی شگرف در سراسر جهان انتشار می یابد و هیچ نیرویی را تاب برابری وایستادگی با آن نیست. خواهی نخواهی اقوام و ملل دور یا نزديك بيك ديگر با شتابی هرچه بیشتر پیروی از آن می کنند و همه نیروی بشری در همین نیروی تمدنست. یگانه سبب
"
