برگه:سبک‌شناسی، جلد ۱.pdf/۵۴

– ۲۲ –

---

- ۲۲ - و ترجمه تفسیر طبری و حدود العالم و گرشاسپ نامه ابوالمؤید بلخی که تاریخ سیستان و مجمل التواریخ از روی آن فصولی نقل کرده اند ، و نیز کتابی دیگر بنام عجائب البلدان تألیف ابو المؤید بلخی که نسخه ای ناقمر از آن موجود میباشد ، و کتاب الامنیة فی حقا من الأدویة که شرح هر کدام خواهد آمد و همه بزبان فصیح و استوارو پخته شده دری نگارش یافتست - از کالای ادب و فرهنگ خراسان بشمار میروند ، و از پختگی عبارات واستحکام ترکیبات و شیرینی لفظ و معنی پیداست که نثری قدیم و پرورش یافته سالیان و بلکه قرنهای دور و دراز است ، و بمراتب از کتابهای نثر پهلوی که شاید بعضی در همان قرن تألیف یافته است ، پخته تروجامع تر و از لحاظ تطور کاملتر است . این معنی یعنی ظهور نظم و نثر دری که آثار رودکی دشهید و فردوسی و بلعمی رابو المؤید وتاریخ سیستان نمونه زیبای آنست ، میرساند که این زبان لهجه خاص مردم خراسان و ماوراء النهر و نیمروز و زابلستان بوده است . و مردم مغرب و مرکز و شمال و جنوب غربی ایران ، که تادیری جز به پهلوی یا طبری سخن نمیگفتند ، بعد از نشر آثار ادبی دری از خراسان بسایر بلدان ایران ، آنان نیز ازین شیوه زیبا پیروی کردند و رفته رفته از گفتن اشعار فهلوی یا رازی با طبری یا نثر طبری و پهلوی که در عصر دیالمه متداول بوده است ، دست برداشتند و تابع سبک ولهجة شیرین وسهل المخرج دری گردیدند. شاید کسی اعتراض کند که سبب ظهور نمودن شعر و نثر دری در مغرب و شمال ایران پیش از ظهور ادب دری از خراسان ، آنست که مغرب ایران و شمال و جنوب غربی آن بواسطة قرب جوار با بغداد بیشتر از خراسان در زیر تأثیر سیاست و نفوذ لشکری و کشوری تازیان قرار داشته و باین جهت مجال و میدان و فرصتی از برای گفتن شهر با نوشتن نشر بدست نمی آورده اند . و آنچه گفته و نوشته اند بعربی بوده است بر خلاف خراسان و سیستان که بواسطه دور بودن از پایتخت دولت عرب و داشتن امیران مستقل و گردنکش ، مجالی فسیح برای گفتن شعرو نوشتن کتاب بزبان ملی و نژادی خود بدست آورده اند . این اعتراض وارد نیست چه ، اولا خراسان و سیستان نیز در زیر نفوذ مرکز خلافت تا ۱ - مانند اشعار علی فیروزه ومسته مرد و فهلویات بابا طاهر و پیش از او اشعار بندار رازی وغیره ... (رک : رساله عمر در ایران مجله مهر سال پنجم تألیف نگارنده ) ۲ - چون اصل در زبان نامه راسل ویس ورامین .