برگه:Azari-zabane-bastan.pdf/۲۷

این برگ هم‌سنجی شده‌است.
آذری یا زبان باستان آذربایجان / احمد کسروی
۲۷
 

درآمد از دیه بخانه ما درآمد و تضرع کرد و زاری آغاز کرد که از برای خدا میدانم که مرا این زحمت و خلل دماغ از غیرت شیخ رسیده است. من برخاستم و بحضرت شیخ رفتم و صورت حال بگفتم. شیخ فرمود من تنها در زاویه مینشینم برو او را بیار. بیامدم و او را برداشتم و بحضرت شیخ میرفتم. در راه کودکان را دید که بلعب و کعب بازی مشغول بودند از غایت اختلال دماغ دشنام بقذف بکودکان میداد. چون بحضرت شیخ رسیدیم شیخ در زاویه قدیم نشسته بود. مولانا درآمد و سر برهنه کرد و بوسه بر دست شیخ داد و بنشست و شیخ بخواند وانشد:

  هرکه بالایوان دوست اکیری هاراواسان بروران اوریری  
  من چو مالایوان زره باوو خونیم زانیر کور واوزاکیری[۱]  

مولانا شمس الدین بشنید باز برخاست بیامد و سر در قدم شیخ نهاد و در حال آن مرض از او زایل شد… »[۲]

این دو بیتی اگر هم ساخته خود شیخ صفی نبوده چنین پیداست که جز بزبان آذری نیست. ولی از معنای آن چیزی فهمیده نشد جز اینکه «بالایوان» یا «مالایوان» که از خود داستان بمعنی دیوانگان فهمیده میشود اگر «با» یا «ما» از ریشه کلمه نباشد «لایو» را میتوانیم پنداشت که همان کلمه «لیوه» است که در شوشتری و بختیاری بمعنی دیوانه و در آذربایجان بمعنی درمانده و ناشایست بکار میآید.

۲)هم ابن بزاز مینویسد: «پیره عبدالکریم خلخالی از پدر خود معروف بچنگی روایت کرد که او گفت نوبتی با مولانا محمد اسماعیلان خطیب خلخالی متوجه حضرت شیخ شدیم. من در راه این دو بیتی بخواندم وانشد:

  هرکه اورامنه بنام بخوند شوورو بسته داری کامروبند  
  کاریا میرسی جهنامه داران خداوند بنده بی بنده خداوند[۳]  

خطیب محمد گفت این معنی روا نیست و نتوان گفتن. چون بحضرت شیخ رسیدیم بنشستیم اولین سخن که آغاز کرد فرمود پیره چنگی چون خواندی در راه که میآمدی خداوند بنده بی بنده خداوند. چون این سخن بشنیدم حیرتی بمن فرود آمد و خطیب محمد نعره زد و بیخود افتاد…»[۴]

در این دو بیتی تنها معنی لنگه بازپسین روشن است. از کلمه های آن سه لنگه هم »«شوورو» شب و روز میباشد. در برهان مینویسد: اورامن «نوعی از خوانندگی و گویندگی باشد که آن خاصه فارسیانست و شعر آن بزبان پهلوی باشد». اگر «اورامنه» در لنگه نخست یک کلمه باشد میتوان گفت که بهمین معنی است.

  1. در نسخه خطی چنین است:
      هرکه مالایون بدوست اکیری هارواسان برور او ریری  
      من چو مالایوان زره بارو خونیم زانیرو کوروراویزاکیری  
  2. صفوه الصفا نسخه چاپی صفحه ۱۳۵
  3. در نسخه خطی چنین مینویسد:
      هرکه اورامنه به نام بخواند شود رو بسته داری کامروبند  
      کار یا میرسی جهنامه داران خداوند بنده بی بنده خداوند  

    ولی پیداست که آنچه ما از نسخه چاپی آوردیم درست تر میباشد.

  4. صفوه الصفا نسخه چاپی ص ۱۹۱