نخستین، اختلاف عقیده بسیار بوده است و موجب مباحثات و مناقشات بسیار در الهیات و نجوم می‌شده است، زیرا که جماعتی آن خدای واحد قدیم را مکان (بزبان اوستایی ثوش)[۱] و جماعتی زمان (زرون[۲] به پهلوی)[۳] می‌دانسته‌اند. عقیده دسته اخیر پیش برده[۴] و آیین زروان‌پرستی را پیروان میترا قبول کردند در کتیبه آنتیوخوس اول پادشاه کماژن، که در مقدمه این کتاب ذکری از آن به میان آمد و بعدا نیز خواهد آمد، نام زرون اکرن[۵] («زمان بیکران و نامتناهی») را بلفظ یونانی خرونوش آپیروس[۶] نوشته‌اند.
مانی که در زمان نخستین پادشاهان ساسانی به دعوت برخاست، چون می‌خواست گفتار خود را با اعتقاد زردشتیان زمان خویش موافق کند، خدای اعلی را زروان نامید.
دلیل اینکه آیین مزدیسنی در زمان ساسانیان بصورت زروان‌پرستی بوده، این است، که نه تنها کلمه زروان در آن عهد با نام اشخاص بسیار ترکیب شده است،[۷] بلکه یک دسته از عبارات مورخان یونانی و ارمنی و سریانی[۸] مؤید این مدعاست،
- ↑ Thvasha
- ↑ Zrya
- ↑ Zurvan یا Zervan
- ↑ بنا بر عقیده نیبرگ (دین، ص ۳۸۸)، مغان ماد قبل از گرویدن بدین زردشت زروان‌پرست بوده‌اند.
- ↑ Zrvan akarana
- ↑ Khsonos Apeirns
- ↑ و زن‌دنک، چگونگی تعالیم زردشت
Zarathustros Wesendonh,Das Wesen der Lehre لیپزیگ ۱۹۲۷، ص ۱۹. - ↑ کریستنسن، تحقیقات درباره مذهب زردشت در ایران قدیم، ص ۴۷ و بعد نیبرگ، دین، ص ۳۸۰ و بعد. دومناس، بولتن شرقی، ج ۷، ص ۵۸۷ و ما بعد. درباره متون ایرانی راجع به زروان رک تسنر Zaehner، زروانیکا Zurvanika ،۳-۱، بولتن شرقی، ج ۹، ص ۳۰۳ و بعد و ۵۷۳ و بعد و ۸۷۱ و بعد.
