محققین،[۱] در باب محل این عقیده در مجموع آراء مانی، اختلاف دارند. جکسن، که در این مسئله بتفصیل بحث کرده است، چنین گوید: ما حق داریم معتقد باشیم، که مانی شخصا اعتقاد بتناسخ را یکی از ارکان تعلیمات دینی خویش قرار داده و می‌گفته است، که مستمعین سست اعتقاد و سایر گناهکاران به کیفر اعمال خود خواهند رسید و آن کیفر عبارت از یک قسم بازگشت باین عالم است، ولی خواص قوم از آن معاف هستند. اما به عقیده وزن دنک[۲] این بازگشت بعالم مربوط بافراد سماعون نیست، بلکه نوری، که در آنها مختفی است، باید آن‌قدر به این جهان بازگردد، که عاقبت در عالم نور فانی شود. باری کیش مانی بعد از او در آسیای مرکزی، که قبلا دین بودایی در آن استقرار یافته بود، انتشار یافت و با این محیط جدید هم سازش گرفت. رساله چینی که از مانویان باقی است، انشایی دارد، که بکلی بسبک بودایی است.[۳]
جامعه مانوی مرکب از پنج طبقه بود، معادل پنج تجلی پدر عظمت، ازاین‌قرار: طبقه اول ۱۲ نفر رسول (به پهلوی فریشتگان)[۴]، طبقه دوم ۷۲ تن اسقف (به پهلوی اسپسگان)[۵]، طبقه سوم ۳۶۰ تن شیوخ (به پهلوی مهشتگان)،[۶] طبقه چهارم برگزیدگان (به پهلوی وزیدگان)[۷] و طبقه پنجم سماعون (به پهلوی نیوشگان)[۸]. عده افراد این دو دسته اخیر حدی نداشت[۹] و این دو طبقه بیشتر از سایرین در کتب مانویه نام برده
- ↑ والدشمیدت-لنتس، مقام عیسی؛ جکسن مجله شرقی امریکا ج ۴۵، ص ۲۴۶، و بعد؛ وزن دنک، AO، ج ۸، ص ۱۷۸؛ آندرآس-هنینگ ۲، ص ۳۱۰.
- ↑ Wesendonk
- ↑ شاوان و پلیو، مجله آسیایی،۱۹۱۱، ص ۶۱۷-۴۹۹.
- ↑ frestaghan
- ↑ ispasaghan
- ↑ mahishtaghan
- ↑ vizidhaghan
- ↑ niyoshaghan
- ↑ این طبقه‌بندی پنجگانه مانویان مصنوعی است. در باب شرح طبقه‌بندی جامعه
