شعر سعدی واقع شود که گوید:
| سکندر ز دیوار روئین و سنگ | بکرد از جهان راه یأجوج تنگ | |||||
| ترا سدّ یأجوج کفر از زراست | نه روئین چو دیوار اسکندر است | |||||
یکی از داناترین رجال ایران (میرزاملکم‌خان) در قریب هفتاد سال قبل یا بیشتر نوشته است ظلم مصدر است و اسم فاعل آن ظالم و اسم مفعول آن مظلوم و برای آنکه ظلم برطرف شود دو راه بیشتر و جود ندارد یکی آنکه ظالم بر اثر نصایح خیرخواهان اقناع شود بآنکه دست از ظلم بردارد و از ستم بزیردستان فروگذاری نماید و دیگر آنکه مظلومین تحمّل ظلم را نکنند. حکماء و انبیاء و شعرا و خیراندیشان اقوام مختلف عالم در قرون گذشته دائماً به ظالم پند دادند و به هزار زبان آنچه ممکن بوده بر ستمگران از هیچ اندرزی خودداری نکردند ولی نتیجه مطلوبه حاصل نگردید فقط وقتیکه در اوایل قرن سیزدهم ملت فرانسه طریقه دوم را که عدم تحمل به ظلم و مقاومت در مقابل آن باشد تجربه کردند کاخ ظلم و استبداد شکست و راه استقرار عدالت پیدا شد و در واقع انقلاب کبیر فرانسه تکانی به همه دنیا داد و نوری بود که از افق فرانسه تابان شد و بتدریج در آفاق دیگر نیز درخشید.
ارتباط ایران با ملل و ممالک خارجی در عهد اسلامی بیشتر با محاربات و بوسیله استیلای بعضی از آن اقوام بایران یا لشکرکشی ایران بآن ممالک بوده است و مخصوصاً از جنوب یا شمال شرقی یا مغرب و شمال غربی. نخست تجاوز عرب باین سرزمین و حکومت دو سه قرن در اینجا بعد استیلای مغول و بعدها منازعات ممتد و طولانی چند قرن با عثمانیها است که این کشمکش‌ها
