استبداد قدیم مانند پدرزن خود کامران میرزا و امیر بهادر جنک و بعضی از علمای بانفوذ طرفدار استبداد و مخصوصاً تشویق شدن او از طرف شاپشال و بواسطه او ارتباط و مشاوره با سفیر بسیار ارتجاعی روس هارتویک و شاید تا حدی اعتماد به همراهی قبلی مارلینک شارژدافر انگلیس که شخصاً مخالف نهضت آزادی در ایران بود و طرح نقشهٔ اقدامات با لیاخوف رئیس روسی قزاقخانه و تشویقشدن از طرف او همه مقدماتی است که اگرچه علم مستقیم درباره آنها نداریم ولی از آثار نمایان حدس قوی بوجود این مقدمات میتوانیم بزنیم شاه را بانجام این منظور خود مصمم گردانید و اولین حرکت او خارج شدن از طهران بود با غوغا و جنجال بزرک در ۳ جمادیالاولی که شرح آن در تواریخ مدون آمده است. بعضی انجمنهای انقلابی طهران صحبت از اقدام فوری و اعلان مبارزه کردند لکن پیشروان مشروطیت صلاح در آغاز زدوخورد از طرف مشروطهطلبان نمیدانستند خصوصاً که بلافاصله قبل از این واقعه یعنی در ۲ جمادیالاولی سفیر روس و انگلیس از شمیران بوزیر امور خارجه مشیرالدوله تلگرافی بزبان فرانسه فرستادند که باید او را بهبینند و در آنجا گفتند «برای مذاکره اوضاع فعلی که بنظر ما وحشتانگیز میآید» و وقتیکه آمدند با لحن بسیار تهدیدآمیز اخطار کردند که اگر ملیون برخلاف شاه اقدامی کرده و موقع او را بخطر بیندازند روسیه مداخله میکند. آنها در تلگراف گفته بودند که ساعت سه و نیم میآیند و تقاضا کرده بودند که عضدالملک و ممتازالدوله رئیس مجلس هم آنجا باشند. رئیس مجلس از حضور امتناع کرد و صلاح دانسته نشد که عضدالملک هم حضور بیابد. شرح این مطلب را مرحوم ادوارد براون از قول من با نقل عین عبارت فرانسوی تلگراف که در حافظه من مانده بود
برگه:Khatabeh-Taghizadeh.pdf/۶۱
این برگ نمونهخوانی شده ولی هنوز همسنجی نشدهاست.
سه خطابه
۵۹