فنّ شاعری نیز مقام شامخی را احراز کرده و درعین حال، متفکّری است محقّق؛ حتی بر طبق مسلک مخصوصی و موافق اصول، آثار فلسفی صرفی هم بسلک تحریر کشیده است و نیز بطور قطع معلوم و مسلّم شده است که علمای متشرّع را درس حکمت داده است بنابراین، او تنها متفکر[۱] نبوده؛ بلکه باید، بتمام معنی، فیلسوفی صاحب مسلکی هم شمرده شود».
«او، در فنّ شاعری متفنّن (آماتر)[۲] مانده؛ یعنی مانند شعرای مشهور دیگر ایران؛ شاعری را پیشه خود نساخته؛ بلکه بمحض پیروی از اقتضای طبع و ایجاب ذوق خویش شعر می‌گفته ولی اشعاری که گفته است، برحسب تقدیر ناقدان صنعت و هنر، از بهترین نمونه‌های شعری بشمار میرود. و چون بشکل نظمی دیگری غیر از رباعی توجّه ننموده و اساساً شعر زیادی هم نساخته است بدین سبب، در کشور خود و در نظر معاصران و اخلافش، چنانکه شاید و باید، مورد تقدیر واقع نشده و شاعری از درجه سوم و چهارم شناخته شده است»
«در فصول گذشته، راجع بشهرت شگفت انگیز خیّام، پارهٔ توضیحات مفید داده شده؛ امروزه روز، ادبای مغرب زمین، مفتون همان رباعیّاتی هستند؛ که این مرد، بمحض امتثال ذوق خـود، سروده است. و بسرایندهٔ این رباعیّات، بعنوان یکی از بزرگترین شعرای جهان، درود فرستاده و نام نامی او را گرامی میدارند و بدین جهة هم، این عالم فیلسوف، در قرنهای اخیر، ببک شهرت شایع و جهان گیری نایل آمده است و مخصوصاً، این نکته دربارهٔ او شایان دقت است که علّت اصلی این اشتهار وی آثار علمی او نبوده؛ بلکه فقط از لحاظ اینکه شاعری حکیم بوده، احراز این همه شهرت و محبوبیّت نموده است».
«احراز این شاعر حکیم، این چنین مقام شامخی را، هم در علم و حکمت و هم در شعر و صنعت، توأماً، در واقع و جدّاً، شایان حیرت است؛ باوجود این، تعجّب زیادی هم نباید کرد؛ زیرا در عین آنکه امثالش کمیابست، بکلّی نایاب نیست و برای یک نفر
