برگه:NadereAyyamRobaiyatKhayyam.pdf/۱۱۹

این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.

عقاید برخی از دانشمندان
۱۰۹
 

در قرن یازدهم میلادی آنهم در ایران، چنانکه نگاشته شد، دچار حیرت و استعجاب گردیده است، چون در خصوص اختلافات و اشتباهات مربوط بافکار و عقاید خیام در مباحث مخصوص و مناسبتری توضیحات کافی مندرج است؛ در این مورد تنها راجع باشتباهی که نسبت بوضع زادگاه و محیط نشو و نمای او از حیث تمدن روی داده چند سطری با رعایت شرایط اختصار نگاشته میشود:–

بینش و پندار فیتزجرالد و باربیه دومینار نسبت بمشرق زمین چنانچه در تاریخ اظهاران نظر از طرف آن دو نفر یا نسبت بمغرب زمین در دورهٔ حیات خیام ابراز شده بود: جای هیچگونه ایراد و اعتراضی نداشت؛ چه آنکه تمدن مشرق زمین براثر استیلای مغول بنحو مدهشی رو بانحطاط گذاشت و این انحطاط در ممالک اسلامی بویژه در ایران قرنی بعد از قرن بطور فاحشی سرعت و وسعت یافت؛ تا در اواسط قرن نوزدهم میلادی که اوان اظهار این نظر از جانب آن دو نفر است بآخرین درجهٔ کمال خود رسید و در دورهٔ حیات خیام که مصادف با قرنهای یازدهم و دوازدهم میلادی است امریکا هنوز کشف نشده بود و در اروپا هم در عین حالی که نخستین لشکرکشی اهل صلیب انجام یافته، بیت المقدس تسخیر گردیده، کیّم فاتح[۱] استیلای انگلستانرا بپایان رسانیده و رودریخ روی دیاز[۲] معروف سرگرم نبردهای مشهور و شگفت انگیز خود بود، آفاق مغرب را ابرهای تیره و تار جهالت چنان فراگرفته بود که در سراسر آن دیار کوچکترین اثری از انوار علم و معرفت هویدا نبود.

اما در مشرق زمین بین دو قرن دوم تا هفتم هجری قمری که قرنهای یازدهم و دوازدهّم میلادی؛ یعنی دورهٔ حیات خیام را نیز در بر میگیرد، مدنیت درخشانی پرتو افشان بوده که بعد از تمدّن یونانی تا ظهور تمدّن جدید اروپائی در چند قرن اخیر بزرگترین و عالیترین و پرمایه‌ترین تمدّنهای عالم بشمار میرود. در تمام مدّت این چند قرن رونق علوم و فنون و مدنیّت در ممالک اسلامی و بالأخصّ در ایران ببالاترین درجهٔ اوج و کمال خود رسیده و تعداد علما، حکما، ادبا، شعرا، ریاضیان، منجّمان و اطباء نامدار و


  1. Guillaume le Conqérant
  2. Rudrigue Ruy Diaz