ما فی‌الضمیر نموده و هرچه در دل داشته گفته و چنانکه در موقعش نوشته خواهد شد، شخص ادیبی از هموطنانش لزومیّات او را بانگلیسی ترجمه کرده و با تذکّر دادن مقایسه بین او و خیام تصوّر کرده است که شاید بتواند خیام را از مقام شامخی که احراز کرده عزل و معرّی را بجای وی نصب کند؛ ولی موفّق نگردیده است.
در میان همه اسباب و عللی که در این مورد ذکر شده مرحوم رضا فیلسوف را نظر خاصّی است مهمتر و مؤثرتر از همه و شایستهٔ آنست که قدری مشروح‌تر نقل شود.
فیلسوف نامبرده میگوید: «سرّ موفّقیت و رمز اینهمه شهرت و مقبولیّت خیام اینست که او معنی زندگانی را بر وفق روح تمدّن کنونی دریافته و برطبق عقیدهٔ مردم متمدّن امروزه حلّ کرده و دستورالعمل‌های اساسی این اعتقاد را در ضمن رباعیات خود با بیانات شاعرانه و بلیغی اظهار و اعلام داشته است. اکنون در تمام عالم غرب؛ چه در اروپا و چه در آمریکا، کافّهٔ انام از خواصّ و عوام؛ هر که و مذهب و مشربش هرچه باشد، در فلسفهٔ معیشت، توحید افکار و عقاید نموده و درحیات دنیوی طالب و پای‌بند مقصد و غایه واحـدی میباشند که میتوان آنرا در دو کلمه سهل و سادهٔ «زندگانی مرفّه» تلخیص کرد».
تمّدن کنونی که در سایهٔ ترقّیّات عظیم صنعتی و اکتشافات و اختراعات سریع فنّی حائز قوّه و قدرتی فوق‌العاده گردیده، استحقار این دنیا را که ما شرقیان آنرا «دنی» مینامیم، و بالنتیجه استخفاف حیات و اهمال شئون زندگانی را با ضلالت کفر، علی‌العاده، یکسان میشمارد و در هر حال، طیب معیشت را منظور اعلی و غایه قصوای انسان مدنی تلقّی کرده و از جان و دل پای‌بند آن شده است؛ بنابر افکار و عقاید امروزه، یگانه معنی صریح «سعادت دنیوی» همین است و بس. توانائی یا عدم قدرت مدنیّت حاضر بتأمین این حقّ برای هر فردی از افراد اجتماع، در این مورد، بهیچوجه داخل در حساب نبوده و مورث هیچگونه ضعف و نقصی در اعتقـاد عام و راسخ مذکور نمیباشد؛ زیرا میتوان محرومیّتها را بعلل و عوارض بسیار دیگری مربوط و معطوف دانست؛ لیکن اَمَل عزیزی که در این عالم همه کس آرزومند تحقّق
