بعقیدهٔ نگارنده، تا مقدار زیادی حقّ با مرحوم رضا فیلسوف است؛ زیرا رباعیات خیام شامل یک سلسله دستورهائی است که برنامهٔ جامع عمومی و معقولی برای زندگانی بشر تشکیل میدهد که با افکار و عقاید هر یک از ارباب مذاهب و مسالک قابل توافق و انطباق بوده و برای همهٔ آنها، علی‌الّسویّه، هادی و مفید میباشد و زندگانی اشخاص بسیار معتقد و متدیّن هم از دایرهٔ شمول آن بیرون نمیماند و بقول مرحوم رضا فیلسوف، در میان خود ما شرقیها هم مردمان دیندار زیادی، معروف و مشهور هستند که حتّی بمقام اولیا نایل شده و در عین حال، عمری با ثروت و سامان بسر برده و از رفاه و آسایش برخوردار بوده و لیکن باسباب و عوامل تجمّل و احتشام تعلّق خاطری نشان نداده و با وجود این، از شکر و سپاس آلا و نعمای حضرت باری تعالی شأنه خودداری ننموده‌اند؛ چه آنکه این دو امر جداگانه، مانع و مخلّ یکدیگر نیستند؛ فقط نباید اشتباه شود که افراط جاهلانهٔ برخی از ما مردم خاورزمین که مدّت موقّتی را بعنوان تقلید از ظواهر حیات مغرب زمین، با زیاده‌روی در عیش و عشرت بلهوسانه گذرانده و عاقبةالأمر بمکافات ارتکاب این گناه کبیر، جهان خوش و خرّم را برای خود و بدست خویش مولمترین جهنّمی میسازند، با طیب معیشتی که منظور خیام بوده هیچگونه رابطه‌ای نداشته و در رباعیات او هم هیچ قسم ترغیب و تشویقی بدان دیده نمیشود. خیام در ضمن دستورالعملهائی که داده، نهایت اعتدال را رعایت کرده و در مقابل هر گونه افراط و تفریطی با یک منطق شوخ و شاعرانه و در عین حال بسیار قوی، مقاومت و دفاع نموده و سبب عمدهٔ دیگر محبوبیّت او نیز همین بوده است. و بدین جهة هم کسانیکه مورد اعتراضات ناروا و حملات بیرحمانهٔ تعصّب و رهبانیّت بوده و میباشند، باو، مانند متّهم بیگناهی بسوی مدافع زبردست خود، نگریسته و می‌نگرند. گرچه در ازمنهٔ اخیر، از حدّت و شدّت حملات مذکور خیلی کاسته شده است؛ با وجود این، در وجدانهای مورد حمله و تعرّض، خالی از تأثیر نبوده و در هر حال، عکس‌العملهای ناگواری تولید می‌کند و بالّنتیجه رباعیات خیام هم در مقابل آنها برای جوامع متمدّن بصورت یک
برگه:NadereAyyamRobaiyatKhayyam.pdf/۱۵۶
این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.
۱۴۶
خیام
