سلسله مدافعات تسکین دهنده و تسلّی بخش و بسیار گرامی و گرانبها تلقی گردیده است.
و نیز در بین علل عمدهٔ شهرت روزافزون خیام، صراحت لهجهٔ او را هم نباید فراموش کرد. گرچه خود او میگوید:–
- «اسرار جهان، چنانکه در دفتر ماست،
- گفتن نتوان؛ که آن وبال سر ماست.
- چون نیست درین مردم نادان اهلی؛
- نتوان گفتن هر آنچه در خاطر ماست»
با اینهمه، او، دلاورترین پیشوای حریّت افکار و عقاید است که راه آزادی زبان و بیان را برای اخلاف خود کوبیده و هموار ساخته است. مرحوم محمّد هاشم میرزا افسر که از ادبا و شعرای معاصر خراسان بود، در این معنی قطعه‌ای ساخته که بسیار بموقع و بدین عباراتست:–
| «جهانی ستایند خیام را | که اندیشه‌هائی کم و کاست گفت. | |||||
| پسندید هر چیز را در جهان؛ | نترسید از هیچکس راست گفت. | |||||
| دل عالمی را بشعری ببرد؛ | چرا؟... چون دلش هرچه میخواست گفت». | |||||
لله درّ قائل ... واقعاً، شهامت خیام را در بیان حقایق، با سبک ساده و صریح و سلیقهٔ محکم و متین خراسانی در سه بیت مفید و مختصر، بسیار بجا و رسا ساخته و پرداخته و حق سخن را ادا کرده است.
علاوه بر این دو، سه سبب عمده و اصلی، علّت متمّم شهرت و محبوبیّت او، زیبائی ساده و بی‌آرایش و آلایش سبک ادا و شیوهٔ بیان و سایر جهاتی است که مایهٔ علوّ مقام وی در میان سایر سخنوران بوده و بشرح مذکور در مقدّمهٔ این مقال ممکن است که بنظر پیروان سمساران عهد موهومبافی موجب کسر شأن او تصوّر گردد؛ یعنی همان که خود را هرگز بقصد هنرنمائی بتکلّف نیانداخته و در استفاده از زرق و برق صنایع لفظی افراط ننموده و در ابداع الفاظ و عبارات پر طمطراق اصرار و ابرام
