برگه:OsouleMazhabeDivanian.pdf/۱۴

این برگ هم‌سنجی شده‌است.

یک چند هم به مناصب دولتی مشغول بود. اولین خط سیم تلگراف در ایران را، او احداث کرد. نیز بنیادگزاردن فراموشخانه از کارهای اوست.

روزنامهٔ قانون را، در ستیز با دستگاه استبداد قَجَر، درچید و رسالات متعددی در انتقاد از مفاسد دستگاه اداری و انحطاط اخلاقی دولتیان و برشمردن اصول آزادی و حقوق انسانی به تحریر آورد.

او در مرام و مشی سیاسی اما، بی‌طرف و بی‌رنگ نبود. مربوط و جانبدار بود.

پاسدارانه از انگلیس یاد می‌کرد. منفعت نگر و خودپیما بود. نهایت، چند کاره‌ای بود بی‌نظیر، سیاسی نویسی بی‌باک و طنزآور و پرده‌در، سیاسیدانی محیط و کارکشته، جامعه‌شناسی آگاه و چالاک، نویسنده‌ای ساده‌پرداز و مبتکر، منتقدی تیززبان و گستاخ، اما پول‌دوست و ثروت‌پرست، نگران منال و جاه. و خلاصه چشمه‌ای در کویر شکفته، که ملح و ناصافی، زلالیش را مکدر می‌داشت.

او را برجسته‌ترین جامعه‌شناس و نقاد اجتماعی ایران در قرن نوزدهم، و اولین متفکری دانسته‌اند که در مسایل مربوط به اصلاح و ترقی جامعه ایران طبق اسلوبِ منظم علمی تحقیق و مطالعه کرده و دربارهٔ تمام مسایل عمده مشکلات اصلی اجتماعی ایران، از مسئلهٔ آزادی و فلسفه حکومت گرفته تا موضوع اصلاح خط و تقسیم املاک دولتی میان روستائیان، و حتی لزوم منسوخ کردن تعدد زوجات سخن گفته است.

۱۲