منزلة الندماء والخاقان شمس الملوک ببخارا یعظمه غایة التعظیم و یُجلس الامام عمر معه علی سریره، وحکی الامام عمر یوماً لوالدی و قال انّی کنت یوماً بین یدی السلطان ملکشاه و دخل علیه صبیّ من اولاده الامراء و ادّی خدمةً مرضیةً فتعجبتُ من حسن خدمته فی صغر سنه فقال الی السلطان لا تعجب فانّ فرخ الدّجاجة اذا تفقأت بیضته یلتقط بلاتعلیم ولکنه لا یهتدی الی بیته سبیلا و فرخ الحمامة لا یلتقط الحبّ الا بتعلیم الزّق [و] مع ذلک یصیر حماماً هادیاً یطیر من مکة الی بغداد فتعجبت من کلام السلطان وقلتُ کلُ کبیرٍ مُلهم وقد دخلت علی الامام فی خدمة والدی رحمة الله فی سنة سبع و خمسمایة فسالنی عن بیت فی الحماسه و هو
| ولا یرعون اکناف الهوینا | اذا حلّوا ولا روض الهدون | |||||
فقلت الهوینا تصغیر لامکبر له کالثریّا والحمیا والشاعر یشیر الی عزّ هولاء ومنعتهم یعنی لا یسفون اذا حلوا مکاناً الی التقصیر ولا الی الامر الحقیر بل یقصدون الاشدّ فالاشدّ من معالی الامورثمّ سألنی عن انواع الخطوط القوسیة فقلت انواع الخطوط القوسیه اربعة: منها محیط دائرة و منها قوس اعظم من نصف دائرة فقال لوالدی شنشنة اعرفها من اخزم و حکی لی ختنة الامام محمد البغدادی انه کان یتخلل بخلال من ذهب وکان یتأمل الالهیات من الشفا فلما وصل الی فصل الواحد والکثیر وضع الخلال بین الورقتین و قال ادع الازکیا [؟] حتی اوصی فوصی وقام وصلی ولم یأکل ولم یشرب فلما صلیّ العشاء الاخیرة سجد وکان یقول فی سجوده اللهمّ [انّک] تعلم انّی عرفتک علی مبلغ امکانی فانّ معرفتی ایّاک وسیلتی الیک و مات»
شهرزوری در کتاب نزحة الارواح (تألیف ۵۸۶ – ۶۱۱) عین مطالب فوق را مختصراً نقل کرده ولی ابدأ اسمی از مأخذ اصلی نبرده است و ۱۳ بیت عربی هم از اشعار خیام ضمیمه نموده است.
بعد از چهار مقاله و تتمة صوان الحکمة اقدم مواضعی که
