لایبنیتس در این بحث تحقیقاتی بود که «لاک» حکیم انگلیسی در این باب نمود بوده و چون کتاب لاک مشتمل بر فواید بسیار بود، مورد توجه خاص دانشمندان واقع شد و از آنجا که لایبنیتس در باب فطری بودن معلومات با او مخالف بود، کتابی در مقابل کتاب لاک تصنیف کرده در همهٔ مباحث کتاب لاک وارد شد، و نظر خود را در آن مباحث اظهار نمود، و ما هم در فصل آینده در ضمن بیان فلسفهٔ لاک ناچار خواهیم بود به این مسائل به اختصار اشاره کنیم.
بهرهٔ سوم – بیان لایبنیتس در خداشناسی
در هر مبحث از مباحث فلسفی که وارد شدیم، رأی لایبنیتس منتهی به وجود خدا شد، مراتب نفوس و ادراک جوهرهای فرد را دیدیم که درجات مختلف بیشمار دارد، از مراتب بسیار پست و ادراکی که مانند نبودن است، تا ادراک تام مطلق که جز به ذات پروردگار نمی‌تواند تعلق داشته باشد. و نیز ارتباط جوهرها و اثر آنها را در یکدیگر ملاحظه کردیم که برحسب تقدیر الهی است، یعنی به واسطهٔ همسازی پیشین است که خداوند مقرر فرموده است در هر موضوع دیگر هم که به دقت وارد شویم سرانجام به همانجا می‌رسد.
در اثبات ذات باری برهانهای لایبنیتس چندان تازگی ندارد، و همان دلایلی است که پیشینیان آورده‌اند، جز اینکه مانند همهٔ مسائل دیگر آنها را به صورت خاصی درآورده است. استدلال مهم او در این مبحث بعضی اوقات به برهان «لمی»[۱] و گاهی به برهان «انی»[۲] است.
نخست اینکه: موجودات عالم بیشک همه ممکن‌اند، و علت موجبهٔ آنها در خودشان نیست، و عقل حکم می‌کند به اینکه سرانجام باید وجودی باشد که علت موجبه‌اش در خودش باشد، یعنی قائم به ذات و واجب‌الوجود باشد، و البته بیرون از ممکنات و مقدم بر آنها
