پدیدآورنده:بیدل شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱:
{{ویکی سازی}}
{{مؤلف
|نام ='''سید میرزا محمد رحیم بن سید محمد موسوی حکیم باشی، متخلص به بیدل شیرازی، شاعر و طبیب '''
سطر ۹ ⟵ ۱۰:
|پیوندکامانز =
}}
==آثار==
== زندگی‌نامه ==
'''سید میرزا محمد رحیم موسوی''' فرزند '''سید محمد موسوی حکیم باشی''' در سال 1175 ه. ق. در [[شیراز]] از خانواده ای متدین قدم به عرصه وجود گذاشت.
تذکره نویسانِ زمان وی نام او را محمد رحیم ذکر کرده اند [[فاضل خان گروسی]] ،ص 78؛ [[بهمن میرزا قاجار]]، ص 452؛[[هلاکو قاجار]]، ص 28
اما در تذکره های بعدی به صورت رحیم ضبط شده است [[دیوان بیگی ]]، ج 1، ص 288؛[[ فسائی ]]،ج 2، ص 1098، 1159؛[[ فرصت شیرازی]] ،
ص 526 .نیاکانش از سادات موسوی اصفهان و در اصل از جهرم فارس و از خاندان میرزا رحیم حکیم باشی بودند.[[بیدل شیرازی]] ،سید میرزا محمد رحیم شاعر و
طبیب و ندیم[[ فتحعلی شاه]] و [[محمدشاه]]،همانند نیاکانش که در دوره صفویه به اصفهان رفته و در خدمت پادشاهان صفوی بودند،به طبابت پرداخت.
[[فاضل خان گروسی]]، همانجا؛ [[بسمل شیرازی]]، ص 532؛[[بهمن میرزا قاجار]]، ج2، ص 505؛[[مفتون دنبلی]]، ص67؛[[ فسائی]]،ج2،ص1098؛
[[فرصت شیرازی]]،ص 526 ؛ [[شاه صفی]] ،حک : 1038 ه. ق.ـ 1052 ه. ق.را نیای بیدل دانسته است که شاید به دلیل
قرابت نیاکان بیدل با صفویه باشد که طبابت در دربار را برگزیدند.پدرش میرزا سیدمحمد طبیب او نیز به فرمان[[ کریم خان زند]] از [[اصفهان]] به [[شیراز]] رفت
و سید محمدرحیم [[بیدل شیرازی ]] ،در همان زمان در [[شیراز]] زاده شد.[[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[محمود میرزا قاجار]]؛ [[دیوان بیگی]]
، همانجاها؛[[هدایت]] ، ج 2، بخش 1، ص 183. پدر [[بیدل]] پس از [[زندیه]] به دربار [[قاجاریه]] در [[ تهران]] فرا خوانده شد و پس از خدمت در
دوران کهولت به [[شیراز]] بازگشت و در همانجا درگذشت [[بسمل شیرازی]] ، ص 533. سیدمحمدرحیم طب را علاوه بر پدرش نزد [[میرزاحسن علی]] طبیب
که از خویشاندان او بود نیز فرا گرفت و خطوط سبعه به ویژه نستعلیق را نیکو می نوشت ، گذشته از اینها شاعر بود و در اشعارش بیدل تخلص می کرد [[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[فسائی ]]، همانجاها، [[مفتون دنبلی ]]، ص 68. در آغاز دوران [[فتحعلی شاه]] ،
حک : 1211ـ 1250 از شیراز به
تهران سفر کرد و همچون پدر،طبیب دربار شد و به منصب حکیم باشی نایل آمد و بتدریج از ندیمان خاص شاه شد [[فاضل خان گروسی ]]؛ [[بسمل شیرازی]]،
همانجاها. او طبیب خاص [[فخرجهان]] ، دختر[[ فتحعلی شاه]] و ملقب به فخرالدوله ، بود و بدین جهت به فخرالدوله شهرت یافت [[دیوان بیگی]] ، ج
1، ص 289؛ [[فسائی]]، همانجا.مدتی نیز در خدمت شجاع السلطنه متوفی1270 ه. ق. و [[میرزافریدون فرمانفرما ]] متوفی 1272 ه. ق. بود [[هلاکو قاجار]]؛
[[هدایت ]] ،همانجاها. [[عبدالوهاب نشاطِ اصفهانی]] متوفی1244 ه. ق. ملقب به معتمدالدوله ،منشی الممالک دربار[[ فتحعلی شاه]] ، با او خویشاوندی
داشت و به این سبب [[بیدل]] گاه در غیبت او جانشین وی می شد و ازینرو به [[منشی الممالک]] نیز ملقب گردید[[مفتون دنبلی]] ؛ [[فسائی]] ، همانجاها.
بیدل در عصری می زیست که به دوره بازگشت ادبی مشهور است . تذکره نویسان معاصرش اشعار او را ستوده و بی همتا دانسته اند [[فاضل خان گروسی]] ؛
[[محمود میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]] ؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. گفته میشود اشعار سروده شده شامل غزلیات ، مراثی ، ترکیب بند، ترجیع‌بند،قطعات،رباعیات، و مخمسات بالغ بر سی‌هزار بیت است که اکنون پنج‌هزار بیت آن باقی مانده است درباره تعداد
اشعارش اتفاق نظر وجود ندارد رجوع کنید به [[محمودمیرزا قاجار]]، ج 2، ص 506؛ [[مفتون دنبلی ]]؛[[دیوان بیگی ]]،همانجاها. تاکنون دیوان بیدل به طبع
نرسیده ظاهرا اصل دیوان به همراه نسخ خطی که در مشهد مقدس توسط حاجی [[میرزا سید علی الموسوی]] [[فخر شیرازی]] فرزند '''بیدل''' تنسیخ شده بود و به کمک حاجی میرزا زین العابدین نوهٔ برادر '''بیدل''' در راه آمدن به تهران در نزدیکی [[استرآباد]] مورد
هجوم راهزنان طایفهٔ ترکمان قرار میگیرد و کلیه اموال قافله از جمله کتب غارت و حاجی میرزا زین العابدین نیز به اسارت در میاید و تا زمانیکه وجه در خواستی داده نشده بود آزاد نگردید. رجوع کنید به ج 2 ص 1098 [[فارسنامهٔ ناصری]] [[حسن بن حسن فسائی ]]؛
[[دکتر رستگار فسائی]] . دو نفر از زاهدان آن دوران [[ حاجی میرزا محمد باقر ملا باشی]]، صاحب چندین تألیف و تصنیف در علوم دینی از جمله [[شرح صحیفهٔ سجادیه]] ، [[بحرالجواهر]] درعلم کلام ، [[انوارالحقایق]] ، [[مقاصدالصالحین]] و [[انوارالقلوب]] و [[حاجی میرزا محمد حسین ملاباشی]] ،( پدر بزرگ میرزا زین العابدین ) از برادران '''بیدل''' بودند و [[آیت الهی]] ها از نوادگان میرزا محمد باقر ملا باشی میباشند [[دیوان بیگی ]]، ج 1، ص 288.
<ref>[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2425 دانشنامه جهان اسلام]</ref>.
==سبک شعری==
تذکره نویسان معاصرش شعر بیدل را ستوده و در پیروی از شیوه غزلسرایی[[ سعدی]] بی همتا دانسته اند و از سبکهای هندی و اصفهانی یا صفوی نیز بی بهره نبوده.
[[فاضل خان گروسی]] ؛ [[بهمن میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]]؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها.در مرثیه سرایی کم و
بیش به ترکیب بند مشهور[[محتشمِ کاشانی]] نظرداشته است.
==مرگ و محل دفن بیدل==
وی در دوران حکومت [[محمدشاه]] در سال1258ه.ق.هنگامیکه از سفر [[حج ]] بازمیگشت ،در[[ قم]] بیمار شد و همانجادرگذشت مزار او در جوار مقبره [[حضرت معصومه ]] س میباشد.
[[دیوان بیگی ]]؛[[هدایت]] ، همانجاها.
== لقب ==
در فضل و طبابت مشهور به حکیم باشی همچون اجدادش [[حکیم سلمان موسوی]] و خلف الصدقش رجوع کنید به [[پزشکان نامی پارس]] صفحه 59 که آباء و اجداد او به حذاقت در طبابت معروف بودند و در القاب و اوصاف مشهور به [[فخرالدوله]] بود چون طبیب خاصه نواب خورشید احتجاب شاهزاده فخر جهان خانم بود و در شعر و شاعری متخلص به '''بیدل''' [[آثارالعجم]] ص527
== آثار ==
نسخه ای به شماره 2388، شامل پنج هزار بیت از قصاید او، در دوبخش ، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی محفوظ است،بخش نخست آن مدحیات است و از
▲* [[دیوان بیدل شیرازی (دفتر شعر)|دیوان بیدل شیرازی]]
جمله شامل منقبت [[حضرت محمد]] صلی الله علیه وآله وسلم ، ص 26ـ31،[[ علی علیه السلام]] ،ص 1ـ6، [[حضرت مهدی]] علیه السلام ص
20ـ25، و مدح[[ فتحعلی شاه]] که[[ بیدل]] در ضمن آن از مشقّت احوال خود گلایه کرده است ص 26ـ41، و نیز مدح[[ محمدشاه]] ،ص 16ـ20و برخی
از[[امیران]] و[[ شاهزادگان قاجار]]؛ بخش دوم شامل مرثیه هایی است در رحلت [[حضرت محمد]] و [[اهل بیت]] علیهم السلام و ذکر مصیبت[[ کربلا]]
و اسارت خانواده [[امام حسین ]]علیه السلام تاکنون از اشعار بیدل در کتب درسی فارسی بارها استفاده شده است رجوع شود به [[رسالهٔ دلگشا]] <sub>پانوشته</sub>.
= نمونه اشعار =
== غزل ==
{{شعر}}
{{ب|بندهٔ خویش ز بس خواجه گرامی دارد | هستم آزاد و دلم میل غلامی دارد}}
{{ب|سوختم زآتش غم وین دل بی درد هنوز |با همه سوخته گی ها سر خامی دارد}}
{{ب|ماه رخسار تو بدریست که بی نقصانست|مه شود بدر ولی رو به تمامی دارد}}
{{ب|تا قبولش بکند ساقی بزم تو مگر | ماه بر طرف فلک صورت جامی دارد}}
{{ب|به غلط نام من آرد به زبان بهر رقیب| آنکه از یار به کف نامهٔ نامی دارد}}
{{ب|گشت مقبول شه از گفتهٔ '''بیدل''' نشگفت| طبع سعدی بودش نظم نظامی دارد}}
{{پایان شعر}}
== غزل ==
{{شعر}}
{{ب|تا شرح دهم حسنت نطق دگرم باید | ور نه به زبان خلق وصف تو نمی شاید}}
{{ب|معنی که جمالت راست آن صورت روحانی |در لفظ نمی گنجد در وصف نمی آید}}
{{ب|هر صبح به بام آید از بهر تماشا خور | یا بو که مه من رخ از روزنه بنماید}}
{{ب|بر ماه جمالت مهر گر زانکه نه پا بست است |از چیست که چون عشاق یک لحظه نیاساید}}
{{ب|آن نرگس جادویت دلها همه بفریبد | وان لعل سخن گویت غمها همه بزداید}}
{{ب|گو با بت سنگین دل در مهر و وفا میکوش | کین لطف نمی ماند وین حسن نمی پاید}}
{{ب|تا آنکه نگوید خصم کین صید زبونی بود | بر خون دل ما دست گو دوست بیالاید}}
{{ب|بزمی که تویی آنجا بر مجمره حاجت نیست| کس عود نمی سوزد کس مشک نمی آید}}
{{ب|گر بزم بیارایند از بهر قدوم دوست | آیی چو تو مجلس ها در روی تو آرایند}}
{{ب|آن تاب که مویش راست وآن آب که رویش را | جان ها همه بربندد دلها همه برباید}}
{{ب|موئیست میان او ماهست رخش لیکن | جان و دل مشتاقان زین هر دو بیاساید}}
{{ب|دین و دل صد '''بیدل''' یک لحظه دهد بر باد| آن موی چو بربندد وآن روی چو بگشاید}}
{{پایان شعر}}
== پانوشته‌ها==
نسخه دیوان '''بیدل''' در سال 1337 در اختیار آقای علی اصغر رستگار فرزند مرحوم سید محمد نوادهٔ[[ بیدل]] بوده و مؤلف کتاب [[دانشمندان و سخن سرایان فارس]] از آن در جلد 1 ص 507 استفاده کرده رجوع کنید به [[ فارسنامهٔ ناصری]] جلد 2 حاشیه ص 1099 دیوان مذکور اکنون در اختیار[[ سید محمد رستگار]] فرزند مرحوم [[علی اصغر رستگار]] میباشد.
= منابع =
*[[لغتنامه دهخدا]]
* علی اکبربن آقاعلی[[ بسمل شیرازی ]]، [[تذکرة دلگشا ]]، چاپ[[ فسائی]] ،[[ شیراز]] 1371 ش.
* [[ بهمن میرزا قاجار]]، [[تذکرة محمد شاهی ]]، نسخة خطی [[کتابخانة (شمارة 1) مجلس شورای اسلامی ]]، شماره 903
* محمدرحیم بن محمد [[بیدل شیرازی]] ، [[دیوان بیدل شیرازی]] ، نسخة خطی[[ کتابخانة (شمارة 1) مجلس شورای اسلامی شماره 2388 ]]
* احمدعلی [[دیوان بیگی ]]،[[ حدیقة الشعراء]] ، چاپ عبدالحسین نوائی ، تهران 1364ـ شماره 11366
* محمد[[ فاضل خان گروسی ]]، [[تذکرة انجمن خاقان]] نسخة خطی[[ کتابخانة ملی ایران شماره 12153 ]]
* محمدنصیربن جعفر[[ فرصت شیرازی ]]،[[ آثارالعجم ]] ص 526 در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس ، چاپ سنگی بمبئی 1314 ش.، چاپ علی دهباشی ، چاپ افست تهران 1362 ش.
* [[ حسن بن حسن فسائی]] ،[[ فارسنامة ناصری ]]، چاپ [[ فسائی]] ، تهران 1367 ش.
* [[محمودمیرزا قاجار]]، [[سفینة المحمود ]]، ج 2، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1346 ش.
* عبدالرزاق بن نجفقلی [[مفتون دنبلی]] ،[[ تذکرة نگارستان دارا]] ، ج 1، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1342 ش.
* رضاقلی بن محمد هادی [[هدایت]] ، [[مجمع الفصحا ]] جلد 2 یا 4 ص 183 ، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340 ش.
* [[هلاکو قاجار]]، [[مصطبة خراب]] ، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1344 ش
* حاجی [[علی اکبر نواب شیرازی]] در [[رسالهٔ دلگشا]]
* [[دانشمندان و سخن سرایان فارس]] جلد 1 ص 506 تا 514
* [[ریاض العارفین]] ص425
<references/>
==پیوندهای بیرونی==
<div style="text-align: center;">
</div>
{{ویکیپدیا}}
| |||