پدیدآورنده:بیدل شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها

|نام =''' سید میرزا محمد رحیم بن سید محمد موسوی حکیم باشی، متخلص به بیدل شیرازی، شاعر و طبیب ''' شیرازی

|تاریخ = 1175ه‍.ق.۱۱۳۹ خورشیدی ــ 1258۱۲۲۰ خورشیدی ه‍. ق.

* [[دیوان بیدل شیرازی (دفتر شعر)|دیوان بیدل شیرازی ]]

'''سید میرزا محمد رحیم موسوی''' فرزند '''سید محمد موسوی حکیم باشی''' در سال 1175۱۱۷۵ ه‍. ق. در [[شیراز]] از خانواده ایخانواده‌ای متدین قدم به عرصه وجود گذاشت.

تذکره نویسانِ زمان وی نام او را محمد رحیم ذکر کرده اندکرده‌اند [[فاضل خان گروسی]]، ،صص 78؛۷۸؛ [[بهمن میرزا قاجار]]، ص 452؛۴۵۲؛[[هلاکو قاجار]]، ص 28۲۸

اما در تذکره هایتذکره‌های بعدی به صورت رحیم ضبط شده استشده‌است [[دیوان بیگی ]]، ج 1،۱، ص 288؛۲۸۸؛[[ فسائی ]]،ج، 2،ج ۲، ص 1098،۱۰۹۸، 1159؛۱۱۵۹؛[[ فرصت شیرازی]] ،

ص 526 ۵۲۶. نیاکانش از سادات موسوی اصفهان و در اصل از جهرم فارس و از خاندان میرزا رحیم حکیم باشی بودند.[[بیدل شیرازی]]، ،سیدسید میرزا محمد رحیم شاعر و

طبیب و ندیم[[W:فتحعلی شاه|فتحعلی شاه]] و [[W:محمدشاه|محمد شاه]]،همانند، همانند نیاکانش که در دوره صفویه به اصفهان رفته و در خدمت پادشاهان صفوی بودند،بهبودند، به طبابت پرداخت.

[[فاضل خان گروسی]]، همانجا؛ [[بسمل شیرازی]]، ص 532؛۵۳۲؛[[بهمن میرزا قاجار]]، ج2،ج۲، ص 505؛۵۰۵؛[[مفتون دنبلی]]، ص67؛ص۶۷؛[[ فسائی]]،ج2،ص1098؛، ج۲، ص۱۰۹۸؛

[[فرصت شیرازی]]،ص، 526ص ۵۲۶ ؛ [[شاه صفی]]، ،حک حک: 1038۱۰۳۸ ه‍. ق. ـ 1052۱۰۵۲ ه‍. ق. را نیای بیدل دانسته استدانسته‌است که شاید به دلیل

قرابت نیاکان بیدل با صفویه باشد که طبابت در دربار را برگزیدند. پدرش میرزا سیدمحمد طبیب او نیز به فرمان[[ کریم خان زند]] از [[اصفهان]] به [[شیراز]] رفت

و سید محمدرحیم [[بیدل شیرازی ]]، ،دردر همان زمان در [[شیراز]] زاده شد.[[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[محمود میرزا قاجار]]؛ [[دیوان بیگی]]

، همانجاها؛[[هدایت]] ، ج 2،۲، بخش 1،۱، ص 183۱۸۳. پدر [[بیدل]] پس از [[زندیه]] به دربار [[قاجاریه]] در [[ تهران]] فرا خوانده شد و پس از خدمت در

دوران کهولت به [[شیراز]] بازگشت و در همانجا درگذشت [[بسمل شیرازی]] ، ص 533۵۳۳. سیدمحمدرحیم طب را علاوه بر پدرش نزد [[میرزاحسن علی]] طبیب

که از خویشاندان او بود نیز فرا گرفت و خطوط سبعه به ‌ویژهویژه نستعلیق را نیکو می نوشت ،می‌نوشت، گذشته از اینها شاعر بود و در اشعارش بیدل تخلص می کردمی‌کرد [[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[فسائی ]]، همانجاها، [[مفتون دنبلی ]]، ص 68۶۸. در آغاز دوران [[فتحعلی شاه]] ،

حک : 1211ـ۱۲۱۱ـ 1250۱۲۵۰ از شیراز به

تهران سفر کرد و همچون پدر،طبیبپدر، طبیب دربار شد و به منصب حکیم باشی نایل آمد و بتدریج از ندیمان خاص شاه شد [[فاضل خان گروسی ]]؛ [[بسمل شیرازی]]،

همانجاها. او طبیب خاص [[فخرجهان]] ، دختر[[ فتحعلی شاه]] و ملقب به فخرالدوله ،فخرالدوله، بود و بدین جهت به فخرالدوله شهرت یافت [[دیوان بیگی]] ، ج

1،۱، ص 289؛۲۸۹؛ [[فسائی]]، همانجا. مدتی نیز در خدمت شجاع السلطنه متوفی1270متوفی۱۲۷۰ ه‍. ق. و [[میرزافریدون فرمانفرما ]] متوفی 1272۱۲۷۲ ه‍. ق. بود [[هلاکو قاجار]]؛

[[هدایت ]]، ،همانجاهاهمانجاها. [[عبدالوهاب نشاطِ اصفهانی]] متوفی1244متوفی۱۲۴۴ ه‍. ق. ملقب به معتمدالدولهمعتمدالدوله، ،منشیمنشی الممالک دربار[[ فتحعلی شاه]] ، با او خویشاوندی

داشت و به این سبب [[بیدل]] گاه در غیبت او جانشین وی می شدمی‌شد و ازینرو به [[منشی الممالک]] نیز ملقب گردید[[مفتون دنبلی]] ؛ [[فسائی]] ، همانجاها.

بیدل در عصری می زیستمی‌زیست که به دوره بازگشت ادبی مشهور است . تذکره نویسان معاصرش اشعار او را ستوده و بی همتا دانسته انددانسته‌اند [[فاضل خان گروسی]] ؛

[[محمود میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]] ؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. گفته میشودمی‌شود اشعار سروده شده شامل غزلیات ، مراثی ،مراثی، ترکیب ‌بند،بند، ترجیع‌بند،قطعات،رباعیات،ترجیع‌بند، قطعات، رباعیات، و مخمسات بالغ بر سی‌هزار بیت است که اکنون پنج‌هزار بیت آن باقی مانده استمانده‌است درباره تعداد

اشعارش اتفاق نظر وجود ندارد رجوع کنید به [[محمودمیرزا قاجار]]، ج 2،۲، ص 506؛۵۰۶؛ [[مفتون دنبلی ]]؛[[دیوان بیگی ]]،همانجاها، همانجاها. تاکنون دیوان بیدل به طبع

هجوم راهزنان طایفهٔ ترکمان قرار میگیردمی‌گیرد و کلیه اموال قافله از جمله کتب غارت و حاجی میرزا زین العابدین نیز به اسارت در میاید و تا زمانیکه وجه در خواستی داده نشده بود آزاد نگردید. رجوع کنید به ج 2۲ ص 1098۱۰۹۸ [[فارسنامهٔ ناصری]] [[حسن بن حسن فسائی ]]؛

[[دکتر رستگار فسائی]] . دو نفر از زاهدان آن دوران [[ حاجی میرزا محمد باقر ملا باشی]]، صاحب چندین تألیف و تصنیف در علوم دینی از جمله [[شرح صحیفهٔ سجادیه]] ، [[بحرالجواهر]] درعلم کلام ،کلام، [[انوارالحقایق]] ، [[مقاصدالصالحین]] و [[انوارالقلوب]] و [[حاجی میرزا محمد حسین ملاباشی]] ،( پدر بزرگ میرزا زین العابدین ) از برادران '''بیدل''' بودند و [[آیت الهی]] ها‌ها از نوادگان میرزا محمد باقر ملا باشی میباشندمی‌باشند [[دیوان بیگی ]]، ج 1،۱، ص 288۲۸۸.

تذکره نویسان معاصرش شعر بیدل را ستوده و در پیروی از شیوه غزلسرایی[[ سعدی]] بی همتا دانسته انددانسته‌اند و از سبکهای هندی و اصفهانی یا صفوی نیز بی بهره نبوده.

[[فاضل خان گروسی]] ؛ [[بهمن میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]]؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. در مرثیه سرایی کم و بیش به ترکیب بند مشهور[[محتشمِ کاشانی]] نظرداشته‌است.

وی در دوران حکومت [[محمدشاه]] در سال1258ه‍سال۱۲۵۸ه‍. ق. هنگامیکه از سفر [[حج ]] بازمیگشتبازمی‌گشت، ،دردر[[ قم]] بیمار شد و همانجادرگذشت مزار او در جوار مقبره [[حضرت معصومه ]] س میباشدمی‌باشد.

[[دیوان بیگی ]]؛[[هدایت]] ، همانجاها.

در فضل و طبابت مشهور به حکیم باشی همچون اجدادش [[حکیم سلمان موسوی]] و خلف الصدقش رجوع کنید به [[پزشکان نامی پارس]] صفحه 59۵۹ که آباء و اجداد او به حذاقت در طبابت معروف بودند و در القاب و اوصاف مشهور به [[فخرالدوله]] بود چون طبیب خاصه نواب خورشید احتجاب شاهزاده فخر جهان خانم بود و در شعر و شاعری متخلص به '''بیدل''' [[آثارالعجم]] ص527ص۵۲۷

نسخه اینسخه‌ای به شماره 2388،۲۳۸۸، شامل پنج هزار بیت از قصاید او، در دوبخش ،دوبخش، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی محفوظ است،بخشاست، بخش نخست آن مدحیات است و از

جمله شامل منقبت [[حضرت محمد]] صلی الله علیه وآله وسلم ،وسلم، ص 26ـ31،۲۶ـ۳۱،[[ علی علیه السلام]]، ،صص 1ـ6،۱ـ۶، [[حضرت مهدی]] علیه السلام ص

20ـ25،۲۰ـ۲۵، و مدح[[ فتحعلی شاه]] که[[ بیدل]] در ضمن آن از مشقّت احوال خود گلایه کرده استکرده‌است ص 26ـ41،۲۶ـ۴۱، و نیز مدح[[ محمدشاه]]، ،صص 16ـ20و۱۶ـ۲۰و برخی

از[[امیران]] و[[ شاهزادگان قاجار]]؛ بخش دوم شامل مرثیه هاییمرثیه‌هایی است در رحلت [[حضرت محمد]] و [[اهل بیت]] علیهم السلام و ذکر مصیبت[[ کربلا]]

و اسارت خانواده [[امام حسین ]]علیه السلام تاکنون از اشعار بیدل در کتب درسی فارسی بارها استفاده شده استشده‌است رجوع شود به [[رسالهٔ دلگشا]] _{پانوشته}.

{{ب|سوختم زآتش غم وین دل بی درد هنوز |با همه سوخته گی هاگی‌ها سر خامی دارد}}

{{ب|تا شرح دهم حسنت نطق دگرم باید | ور نه به زبان خلق وصف تو نمی شایدنمی‌شاید}}

{{ب|معنی که جمالت راست آن صورت روحانی |در لفظ نمی گنجدنمی‌گنجد در وصف نمی آیدنمی‌آید}}

{{ب|گو با بت سنگین دل در مهر و وفا میکوش | کین لطف نمی ماندنمی‌ماند وین حسن نمی پایدنمی‌پاید}}

{{ب|بزمی که تویی آنجا بر مجمره حاجت نیست| کس عود نمی سوزدنمی‌سوزد کس مشک نمی آیدنمی‌آید}}

{{ب|گر بزم بیارایند از بهر قدوم دوست | آیی چو تو مجلس هامجلس‌ها در روی تو آرایند}}

{{ب|آن تاب که مویش راست وآن آب که رویش را | جان هاجان‌ها همه بربندد دلها همه برباید}}

نسخه دیوان '''بیدل''' در سال 1337۱۳۳۷ در اختیار آقای علی اصغر رستگار فرزند مرحوم سید محمد نوادهٔ[[ بیدل]] بوده و مؤلف کتاب [[دانشمندان و سخن سرایان فارس]] از آن در جلد 1۱ ص 507۵۰۷ استفاده کرده رجوع کنید به [[ فارسنامهٔ ناصری]] جلد 2۲ حاشیه ص 1099۱۰۹۹ دیوان مذکور اکنون در اختیار[[ سید محمد رستگار]] فرزند مرحوم [[علی اصغر رستگار]] میباشدمی‌باشد.

* علی اکبربن آقاعلی[[ بسمل شیرازی ]]، [[تذکرة دلگشا ]]، چاپ[[ فسائی]] ،[[ شیراز]] 1371۱۳۷۱ ش.

* [[ بهمن میرزا قاجار]]، [[تذکرة محمد شاهی ]]، نسخة خطی [[کتابخانة (شمارة 1۱) مجلس شورای اسلامی ]]، شماره 903۹۰۳

* محمدرحیم بن محمد [[بیدل شیرازی]] ، [[دیوان بیدل شیرازی]] ، نسخة خطی[[ کتابخانة (شمارة 1۱) مجلس شورای اسلامی شماره 2388۲۳۸۸ ]]

* احمدعلی [[دیوان بیگی ]]،[[ حدیقة الشعراء]] ، چاپ عبدالحسین نوائی ،نوائی، تهران 1364ـ۱۳۶۴ـ شماره 11366۱۱۳۶۶

* محمد[[ فاضل خان گروسی ]]، [[تذکرة انجمن خاقان]] نسخة خطی[[ کتابخانة ملی ایران شماره 12153۱۲۱۵۳ ]]

* محمدنصیربن جعفر[[ فرصت شیرازی ]]،[[ آثارالعجم ]] ص 526۵۲۶ در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس ،فارس، چاپ سنگی بمبئی 1314۱۳۱۴ ش. ، چاپ علی دهباشی ،دهباشی، چاپ افست تهران 1362۱۳۶۲ ش.

* [[ حسن بن حسن فسائی]] ،[[ فارسنامة ناصری ]]، چاپ [[ فسائی]] ، تهران 1367۱۳۶۷ ش.

* [[محمودمیرزا قاجار]]، [[سفینة المحمود ]]، ج 2،۲، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1346۱۳۴۶ ش.

* عبدالرزاق بن نجفقلی [[مفتون دنبلی]] ،[[ تذکرة نگارستان دارا]] ، ج 1،۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1342۱۳۴۲ ش.

* رضاقلی بن محمد هادی [[هدایت]] ، [[مجمع الفصحا ]] جلد 2۲ یا 4۴ ص 183 ،۱۸۳، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.

* [[هلاکو قاجار]]، [[مصطبة خراب]] ، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1344۱۳۴۴ ش

* [[دانشمندان و سخن سرایان فارس]] جلد 1۱ ص 506۵۰۶ تا 514۵۱۴

* [[ریاض العارفین]] ص425ص۴۲۵