|
'''سید میرزا محمد رحیم موسوی''' فرزند '''سید محمد موسوی حکیم باشی''' در سال ۱۱۷۵ ه. ق. در شیراز از خانواده‌ای متدین قدم به عرصه وجود گذاشت.
تذکره نویسانِ زمان وی نام او را محمد رحیم ذکر کرده‌اند .<ref>[[فاضل خان گروسی]]، ص ۷۸؛ [[بهمن میرزا قاجار]]، ص ۴۵۲؛[[هلاکو قاجار]]، ص ۲۸ </ref>
اما در تذکره‌های بعدی به صورت رحیم ضبط شده‌است .<ref>[[دیوان بیگی ]]، ج ۱، ص ۲۸۸؛[[ فسائی ]]، ج ۲، ص ۱۰۹۸، ۱۱۵۹؛[[ فرصت شیرازی]]، ص ۵۲۶. </ref>
ص ۵۲۶. نیاکانش از سادات موسوی اصفهان و در اصل از جهرم فارس و از خاندان میرزا رحیم حکیم باشی بودند.[[بیدل شیرازی]]، سید میرزا محمد رحیم شاعر و
نیاکانش از سادات موسوی اصفهان و در اصل از جهرم فارس و از خاندان میرزا رحیم حکیم باشی بودند.[[بیدل شیرازی]]، سید میرزا محمد رحیم شاعر و طبیب و ندیم [[W:فتحعلی شاه|فتحعلی شاه]] و [[W:محمدشاه|محمد شاه]]، همانند نیاکانش که در دوره صفویه به اصفهان رفته و در خدمت پادشاهان صفوی بودند، به طبابت پرداخت <ref>[[فاضل خان گروسی]]، همانجا؛ [[بسمل شیرازی]]، ص ۵۳۲؛[[بهمن میرزا قاجار]]، ج۲، ص ۵۰۵؛[[مفتون دنبلی]]، ص۶۷؛[[ فسائی]]، ج۲، ص۱۰۹۸؛ [[فرصت شیرازی]]، ص ۵۲۶ ؛ [[شاه صفی]]، حک: ۱۰۳۸ ه. ق. ـ ۱۰۵۲ ه. ق. </ref> را نیای بیدل دانسته‌است که شاید به دلیل قرابت نیاکان بیدل با صفویه باشد که طبابت در دربار را برگزیدند. پدرش میرزا سیدمحمد طبیب او نیز به فرمان[[ کریم خان زند]] از اصفهان به شیراز رفت و سید محمدرحیم [[بیدل شیرازی ]]، در همان زمان در شیراز زاده شد.<ref>[[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[محمود میرزا قاجار]]؛ [[دیوان بیگی]]
طبیب و ندیم [[W:فتحعلی شاه|فتحعلی شاه]] و [[W:محمدشاه|محمد شاه]]، همانند نیاکانش که در دوره صفویه به اصفهان رفته و در خدمت پادشاهان صفوی بودند، به طبابت پرداخت.
، همانجاها؛[[هدایت]]، ج ۲، بخش ۱، ص ۱۸۳.</ref>
[[فاضل خان گروسی]]، همانجا؛ [[بسمل شیرازی]]، ص ۵۳۲؛[[بهمن میرزا قاجار]]، ج۲، ص ۵۰۵؛[[مفتون دنبلی]]، ص۶۷؛[[ فسائی]]، ج۲، ص۱۰۹۸؛
[[فرصت شیرازی]]، ص ۵۲۶ ؛ [[شاه صفی]]، حک: ۱۰۳۸ ه. ق. ـ ۱۰۵۲ ه. ق. را نیای بیدل دانسته‌است که شاید به دلیل
پدر [[بیدل]] پس از زندیه به دربار قاجاریه در تهران فراخوانده شد و پس از خدمت در دوران کهولت به شیراز بازگشت و در همانجا درگذشت<ref>بسمل شیرازی، ص ۵۳۳.</ref> سیدمحمدرحیم طب را علاوه بر پدرش نزد میرزاحسن علی طبیب که از خویشاندان او بود نیز فرا گرفت و خطوط سبعه به ویژه نستعلیق را نیکو می‌نوشت، گذشته از اینها شاعر بود و در اشعارش بیدل تخلص می‌کرد <ref>[[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[فسائی ]]، همانجاها، [[مفتون دنبلی ]]، ص ۶۸. </ref> در آغاز دوران [[فتحعلی شاه]]،▼
قرابت نیاکان بیدل با صفویه باشد که طبابت در دربار را برگزیدند. پدرش میرزا سیدمحمد طبیب او نیز به فرمان[[ کریم خان زند]] از اصفهان به شیراز رفت
و سید محمدرحیم [[بیدل شیرازی ]]، در همان زمان در شیراز زاده شد.[[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[محمود میرزا قاجار]]؛ [[دیوان بیگی]]
در آغاز دوران فتحعلی شاه<ref>حک: ۱۲۱۱ـ ۱۲۵۰ </ref>، از شیراز به تهران سفر کرد و همچون پدر، طبیب دربار شد و به منصب حکیم باشی نایل آمد و بتدریج از ندیمان خاص شاه شد<ref>[[فاضل خان گروسی ]]؛ [[بسمل شیرازی]]، همانجاها.</ref> او طبیب خاص فخرجهان، دختر فتحعلی شاه و ملقب به فخرالدوله، بود و بدین جهت به فخرالدوله شهرت یافت <ref>دیوان بیگی، ج ۱، ص ۲۸۹؛ فسائی، همانجا.</ref> مدتی نیز در خدمت شجاع‌السلطنه متوفی۱۲۷۰ ه. ق. و میرزافریدون فرمانفرما متوفی ۱۲۷۲ ه. ق. بود هلاکو قاجار؛ هدایت ، همانجاها. عبدالوهاب نشاطِ اصفهانی متوفی۱۲۴۴ ه. ق. ملقب به معتمدالدوله، منشی الممالک دربار فتحعلی شاه، با او خویشاوندی داشت و به این سبب بیدل گاه در غیبت او جانشین وی می‌شد و ازین رو به منشی الممالک نیز ملقب گردید مفتون دنبلی؛ فسائی، همانجاها.
، همانجاها؛[[هدایت]]، ج ۲، بخش ۱، ص ۱۸۳. پدر [[بیدل]] پس از [[زندیه]] به دربار [[قاجاریه]] در [[ تهران]] فرا خوانده شد و پس از خدمت در
دوران کهولت به شیراز بازگشت و در همانجا درگذشت [[بسمل شیرازی]]، ص ۵۳۳. سیدمحمدرحیم طب را علاوه بر پدرش نزد [[میرزاحسن علی]] طبیب
بیدل در عصری می‌زیست که به دوره بازگشت ادبی مشهور است. تذکره نویسان معاصرش اشعار او را ستوده و بی همتا دانسته‌اند<ref>[[فاضل خان گروسی]]؛ [[محمود میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]]؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها.</ref> گفته می‌شود اشعار سروده شده شامل غزلیات ، مراثی، ترکیب بند، ترجیع‌بند، قطعات، رباعیات، و مخمسات بالغ بر سی‌هزار بیت است که اکنون پنج‌هزار بیت آن باقی مانده‌است درباره تعداد اشعارش اتفاق نظر وجود ندارد<ref>[[محمودمیرزا قاجار]]، ج ۲، ص ۵۰۶؛ [[مفتون دنبلی ]]؛[[دیوان بیگی ]]، همانجاها.</ref> تاکنون دیوان بیدل به چاپ نرسیده ظاهرا اصل دیوان به همراه نسخ خطی که در مشهد مقدس توسط حاجی میرزا سید علی الموسوی، فخر شیرازی فرزند '''بیدل''' تنسیخ شده بود و به کمک حاجی میرزا زین العابدین نوهٔ برادر '''بیدل''' در راه آمدن به تهران در نزدیکی [[استرآباد]] مورد هجوم راهزنان طایفهٔ ترکمان قرار می‌گیرد و کلیه اموال قافله از جمله کتب غارت و حاجی میرزا زین العابدین نیز به اسارت در میاید و تا زمانیکه وجه در خواستی داده نشده بود آزاد نگردید.<ref>ج ۲ ص ۱۰۹۸ [[فارسنامهٔ ناصری]] [[حسن بن حسن فسائی ]]؛ [[دکتر رستگار فسائی]].</ref> دو نفر از زاهدان آن دوران حاجی میرزا محمد باقر ملا باشی، صاحب چندین تألیف و تصنیف در علوم دینی از جمله شرح صحیفهٔ سجادیه، بحرالجواهر درعلم کلام، انوارالحقایق، مقاصدالصالحین و انوارالقلوب و حاجی میرزا محمد حسین ملاباشی،(پدر بزرگ میرزا زین العابدین) از برادران '''بیدل''' بودند و آیت الهی‌ها از نوادگان میرزا محمد باقر ملا باشی می‌باشند<ref>دیوان بیگی، ج ۱، ص ۲۸۸.</ref>
▲که از خویشاندان او بود نیز فرا گرفت و خطوط سبعه به ویژه نستعلیق را نیکو می‌نوشت، گذشته از اینها شاعر بود و در اشعارش بیدل تخلص می‌کرد [[فاضل خان گروسی]] ؛[[ بسمل شیرازی ]]؛ [[فسائی ]]، همانجاها، [[مفتون دنبلی ]]، ص ۶۸. در آغاز دوران [[فتحعلی شاه]]،
حک: ۱۲۱۱ـ ۱۲۵۰ از شیراز به
تهران سفر کرد و همچون پدر، طبیب دربار شد و به منصب حکیم باشی نایل آمد و بتدریج از ندیمان خاص شاه شد [[فاضل خان گروسی ]]؛ [[بسمل شیرازی]]،
همانجاها. او طبیب خاص [[فخرجهان]]، دختر[[ فتحعلی شاه]] و ملقب به فخرالدوله، بود و بدین جهت به فخرالدوله شهرت یافت [[دیوان بیگی]]، ج
۱، ص ۲۸۹؛ [[فسائی]]، همانجا. مدتی نیز در خدمت شجاع السلطنه متوفی۱۲۷۰ ه. ق. و [[میرزافریدون فرمانفرما ]] متوفی ۱۲۷۲ ه. ق. بود [[هلاکو قاجار]]؛
[[هدایت ]]، همانجاها. [[عبدالوهاب نشاطِ اصفهانی]] متوفی۱۲۴۴ ه. ق. ملقب به معتمدالدوله، منشی الممالک دربار[[ فتحعلی شاه]]، با او خویشاوندی
داشت و به این سبب [[بیدل]] گاه در غیبت او جانشین وی می‌شد و ازین رو به [[منشی الممالک]] نیز ملقب گردید[[مفتون دنبلی]] ؛ [[فسائی]]، همانجاها.
بیدل در عصری می‌زیست که به دوره بازگشت ادبی مشهور است. تذکره نویسان معاصرش اشعار او را ستوده و بی همتا دانسته‌اند [[فاضل خان گروسی]] ؛
[[محمود میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]] ؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. گفته می‌شود اشعار سروده شده شامل غزلیات ، مراثی، ترکیب بند، ترجیع‌بند، قطعات، رباعیات، و مخمسات بالغ بر سی‌هزار بیت است که اکنون پنج‌هزار بیت آن باقی مانده‌است درباره تعداد
اشعارش اتفاق نظر وجود ندارد رجوع کنید به [[محمودمیرزا قاجار]]، ج ۲، ص ۵۰۶؛ [[مفتون دنبلی ]]؛[[دیوان بیگی ]]، همانجاها. تاکنون دیوان بیدل به طبع
نرسیده ظاهرا اصل دیوان به همراه نسخ خطی که در مشهد مقدس توسط حاجی [[میرزا سید علی الموسوی]] [[فخر شیرازی]] فرزند '''بیدل''' تنسیخ شده بود و به کمک حاجی میرزا زین العابدین نوهٔ برادر '''بیدل''' در راه آمدن به تهران در نزدیکی [[استرآباد]] مورد
هجوم راهزنان طایفهٔ ترکمان قرار می‌گیرد و کلیه اموال قافله از جمله کتب غارت و حاجی میرزا زین العابدین نیز به اسارت در میاید و تا زمانیکه وجه در خواستی داده نشده بود آزاد نگردید. رجوع کنید به ج ۲ ص ۱۰۹۸ [[فارسنامهٔ ناصری]] [[حسن بن حسن فسائی ]]؛
[[دکتر رستگار فسائی]]. دو نفر از زاهدان آن دوران [[ حاجی میرزا محمد باقر ملا باشی]]، صاحب چندین تألیف و تصنیف در علوم دینی از جمله [[شرح صحیفهٔ سجادیه]]، [[بحرالجواهر]] درعلم کلام، [[انوارالحقایق]]، [[مقاصدالصالحین]] و [[انوارالقلوب]] و [[حاجی میرزا محمد حسین ملاباشی]]،(پدر بزرگ میرزا زین العابدین) از برادران '''بیدل''' بودند و [[آیت الهی]]ها از نوادگان میرزا محمد باقر ملا باشی می‌باشند [[دیوان بیگی ]]، ج ۱، ص ۲۸۸.
<ref>[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2425 دانشنامه جهان اسلام]</ref>.
== سبک شعریچامه‌سرایی ==
تذکره نویسان معاصرش شعر بیدل را ستوده و در پیروی از شیوه غزلسرایی[[ سعدی]] بی همتا دانسته‌اند و از سبکهای هندی و اصفهانی یا صفوی نیز بی بهره نبوده. [[فاضل خان گروسی]] ؛ [[بهمن میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]]؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. در مرثیه سرایی کم و بیش به ترکیب بند مشهورمحتشمِ کاشانی نظرداشته‌است.
[[فاضل خان گروسی]] ؛ [[بهمن میرزا قاجار]]؛ [[مفتون دنبلی]]؛[[هلاکو قاجار]]، همانجاها. در مرثیه سرایی کم و بیش به ترکیب بند مشهور[[محتشمِ کاشانی]] نظرداشته‌است.
==مرگ درگذشت و محلآرامگاه دفن بیدل==
ویبیدل شیرازی در دوران حکومت [[محمدشاه]] در سال۱۲۵۸ه. ق. هنگامیکههنگامی که از سفر [[حج ]] بازمی‌گشت، در[[ قم]] بیمار شد و همانجادرگذشتهمانجا درگذشت مزار او در جوارکنار مقبره [[حضرت معصومه ]] س می‌باشد.
[[دیوان بیگی ]]؛[[هدایت]]، همانجاها.
== لقب ==
== فرانام ==
در فضلدانش و طبابتپزشکی مشهور به حکیم باشی همچون اجدادش [[حکیم سلمان موسوی]] و خلف الصدقش رجوع کنید به [[پزشکان نامی پارس]] صفحه ۵۹ که آباءآبا و اجداد او به حذاقت در طبابت معروف بودند و در القاب و اوصاف مشهور به [[فخرالدوله]] بود چون طبیبپزشک خاصهویژه نواب خورشید احتجاب شاهزاده فخر جهان خانم بود و در شعر و شاعری متخلص به '''بیدل''' [[<ref>آثارالعجم]]- ص۵۲۷</ref>
== آثار ==
| 