}}
'''ویکینبشته''' - ویکینبشته یکی از پروژههای بنیاد ویکیمدیا است. ویکینبشته یک کتابخانهکتابخانهای دیجیتالی است که دربرگیرنده کتابها، روزنامهها، هفتهنامهها، جنگها،جُنگها، ماهنامهها، سالنامهها، سندها و بنچکها و دیگر نوشتارهای آزاد که به چاپ رسیده و در مالکیت عمومی قرار دارند، میباشند. ویکی نبشتهویکینبشته گردآمدهایی از متنهای با منبع می باشد. - ویکینبشته یکی از پروژههای بنیاد ویکیمدیا است. گروه ویرایشگران درونمایه ویکینبشته دبیرکاردبیر کار گردآوری و نگاهداری آن میباشند. هدف ویکینبشته در دسترس قراردادن اطلاعات درست بدون دگرگونی و تحریف است. درونمایه ویکینبشتهاین پروژه بر پایه اصل سند و مدرک است. آنچه که به ویکینبشته افزوده میشود آزاد از اندیشهها و باورها است و هیچگونه نظر شخصی در آن راه ندارد. ویرایشگران می توانند در صفحه [[ویکینبشته:دفترخانه|دفترخانه]] پرسشهای خود را نوشته و از کتابداران (یا در صورت نیاز از مدیران) پاسخ و راهنمایی دریافت کنند.
در این صفحه میکوشیم تا روشن کنیم که ویکینبشته چیست و چه چیزی نیست و ویژگیهای آن چیست و چه چیزی آن را از دیگر پروژههای ویکیمدیا جدا میسازد. گزارههایی که در این صفحه آورده شدهاند کمابیش '''کوتاه''' هستند اما هر کدام دارای پیوندهایی به صفحههای سیاستهای ویکینبشته میباشند. برای گفتگو پیرامون سیاستهای نامبردهشده، میتوانید به صفحههای گفتگوی آنها بروید.
به یاد داشته باشید که بنیاد ویکیپدیاویکیمدیا یک داتشنامهبنیاد بینالمللی است و اطلاعات موجود در این وبگاه در سرورهای (servers) میزبانهای مستقر در ایالت فلوریدای ایالات متحده امریکاآمریکا ذخیره میشوند،میشوند. لذا طبق اصول ذکر شده در قانون اساسی ایالت فلوریدا (اصل یکم، تبصره چهارم)، متمم اول [[w:قانون اساسی ایالات متحده|قانون اساسی ایالات متحده]] و [[w:اعلامیه جهانی حقوق بشر|اعلامیه جهانی حقوق بشر]] با آن برخورد خواهد شد.
== تاریخچه ==
'''ویکینبشته''' - که در ابتدا به تقلید از نام [[w:پروژه گوتنبرگ|پروژه گوتنبرگ]]، به آن پروژه سورسبرگ گفته میشد - برای اولین بار در آبانماه سال ۱۳۸۲ (نوامبر ۲۰۰۳) به عنوان مجموعهای از متون منبع برای مقالههای ویکیپدیا آغاز به کار کرد. نسخهی زبان انگلیسی این پروژه به سرعت رشد کرد و تا تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۴ (۱۸ مه ۲۰۰۵) مجموعاً به ۲۰۰۰۰ واحد متنی رسید.
در مرداد و شهریور ۱۳۸۴ (اوت و سپتامبر ۲۰۰۵) ویکینبشته به زیردامنههایزیردامنهای مجزا منتقل شد تا امکان افزایش زبانهای مختلف به آن به وجود آید.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به تاریخچهی ویکینبشته میتوانید به پیوندهای زیر مراجعه کنید:
*[http://meta.wikimedia.org/wiki/Wikisource مقالههای فراویکی درباره ویکینبشته]. (که حاوی بحثهای پیش از آغاز به کار پروژه است.) (انگلیسی)
== چه چیز را در ویکینبشته وارد کنیم ؟کنیم؟ ==
در پاییناین برایقسمت شماتوضیحاتی روشندر میمورد کنیماین که چه آثاری یا متنهاییمتونی را می توانمیتوان به ویکینبشته افزود آورده شده است.
==== اسناد ====
اسناد دارای یکی از ویژگیهای زیر میباشند:
:۱. #اسنادی که یکی از ارگانهای رسمی دولتی یا خصوصی آن را پدید آوردهاستآورده باشد.
:۲.#اسنادی که خود گواه و شاهد خود هستند و در چهارچوب جریان رویداد یا رخدادی پدید آمدهاند.
این اسناد میتوانند دربرگیرنده قوانین اساسی، قراردادها و معاهدات تا نامهنگاریها و خاطرات شخصی باشند. در این رده میتوان موادی را که از نگاه تاریخی در دسترس نیستند مانند گفتگوهای تلفنی تاریخی، پروتکل دادگاهها، دادگاهها و رونوشت عملیاتهای نظامی و غیره را نیز قرار داد. اسناد را باید بی کمبیکم و کاست به شکل نخستین و بدون هیچگونه ویرایش که به کم کردن متن یا اضافه کردن بدان انجام یابدبینجامد به ویکینبشته افزود. منبع اسناد باید نوشته شود تا دیگران بتوانند از درستی متن سند آورده شدهآوردهشده در ویکینبشته اطمینان یابند،یابند. افزودن اسکن اسناد از بایدهای ویکینبشته می باشدمیباشد. بیاناعمال باورهای شخصی در متون و نوشتنافزودن باورهایمتون شخصیخودنوشته سندتوسط نیستند.کاربران ممنوع است.
==== آثار تحلیلی و هنری ====
آثار تحلیلی آثاری چاپچاپشده شده می باشندمیباشند که متن آنآنها فراگیرندهدربرگیرندهی اطلاعاتی است که از دیگر منابع گردآوری شده و آنراآنها را بررسی میکند. هر اثر غیرداستانی که دربارهی موضوعی ویژه پس از رویداد آن نوشته شدهباشدشده باشد در این ردهدسته قرار میگیرد.
آثار تحلیلی و همچنین آثار هنری باید در رسانهای چاپ شده باشند که دربرگیرنده نقد ادبی و هنری و نظرهای ویرایشی اثر نیز باشد.
آثاری که نگارنده و چاپ کنندهچاپکنندهی آن یکی باشند در این ردهدسته قرار نمیآیندنمیگیرند.
==== ترجمه ====
ویکینبشتهی پارسیفارسی تنها آثاری که به زبان پارسیفارسی هستندباشند را گردآوری میکند. آثاری که به زبانهای دیگر هستند می باید به ویکیسورسویکینبشتهی آن زبان فرستاده شوند. ویکینبشته، ترجمهی فارسی متنهای غیرفارسی و همچنین ترجمههای دو زبانه که زبان اصلی ترجمه، پارسیفارسی باشد را نیز گردآوری میکند.
در مورد ترجمهها، بالاترینبیشترین برتری در ویکینبشتهاولویت به ترجمههایی داده میشود که پیشتر چاپ شدهاستشده باشند و در مالکیت عمومی قرار گرفته باشند.
افزون براینبر این فراموش نکنیم که متنهای بسیاری به زبانهای دیگر چاپ میشوند که هیچگاههیچگاه به زبان پارسیفارسی ترجمه نمیشوند. بنابراین ویکی سورسویکینبشته به همکاران و ویرایشگرانکتابداران خود پروانهاجازه میدهد که این گونه آثار دررا برای ویکینبشته واردترجمه شوندکنند. در اینجا میمترجمان باید استانداردهای ترجمه را پاس داشتداشته باشند.
* ۱ - #'''حق تکثیر''': آثاری که در حوزهی حق مالکیت عمومی قرارندارندقرار ندارند را تنها با گرفتن پروانهاجازه از دارنده حق تکثیر می توانمیتوان ترجمه کرد.
* ۲ - #'''سرصفحه و رده''': ترجمههاییترجمههای که از کارهای ویرایشگران و نویسندگانکتابداران ویکینبشته میباید باشند می بایددارای سرصفحهای را داشته باشدباشند که به روشنی میان این ترجمه و ترجمههای چاپ شدهچاپشده پیش از آن تمییز داده شود. همچنین این ترجمه از ویکینبشته می باید [[:رده:برگردانها]] را نیز داشته باشد.
* ۳ - #'''کنترل درستی متن ترجمه شدهترجمهشده''': هرلازم کاراست ترجمهکه شدهایهر میاثر بایدترجمهشدهای از سوی دو نفر، یک پارسینفر زبانفارسیزبان و یک نفر که زبان مادریاش زبان متن اصلی می باشداست خوانده شود و درستی متن ترجمه شدهترجمهشده را تاییدتأیید کنند.
==== مواد چندرسانهای ====
عکسها، تصویرها، نمودارها، مواد دیداری و شنیداری که بدان چندرسانهای میگوییم، می توانندمیتوانند به ارزش اطلاعاتی و جلوه یک اثر بیافزایند. مواد جندرسانهای نه تنها می تواندمیتواند دربرگیرندهدربرگیرندهی عکسها و طراحیهای چاپ شده از خود اثر یا دربارهدربارهی اثر باشد که به حق تکثیر نیازی ندارند بلکه دربردارنده دیگر فرمهایی از اثر اصلی همچون مواد دیداری و شنیداری، نمودارها و دیگر متنهای وابسته به آن نیز هست.
مواد چندرسانهای که به متون اضافه میشوند، تا حد زیادی میتوانند به افزایش کیفیت و جلوهی نمایشی اثر کمک کنند. این مواد محدود به عکسها یا شکلهایی که توسط کتاب یا دربارهی آن (خارج از محدودهی حق تکثیر) ارائه شدهاند نیستنیستند و کاربران میتوانند صدای ضبطشده، نمودار یا هر نوع مطلب چندرسانهای دیگری را مشروط به داشتن ارتباط با متن مذکور و رعایت حق تکثیر به آن اضافه کنند.
مواد چندرسانهای بهتر است نخستباید در [[commons:| ویکیانبار]] بارگذاری شود.
== آثار نامجازغیرمجاز ==
در درازایطول تاریخچه کوتاه ویکینبشته آثار زیرین پروانهاجازهی ورود به نبشتهویکینبشته را نگرفتهاند:
==== آثار دستاول ====
آثاری که ویرایشگران ویکینبشته پدیدآوردهاندپدید آورده باشند و هیچ کس اقدام به چاپ نشدهاندآنها درنکرده ویکینبشتهباشد وارداجازه نمیورود به ویکینبشته را شوندندارند. ویکینبشته جاییناشر آثار شما نیست. در صورتی که نگارندهاینتوانید بخواهدچاپ آنشدن رااثر مانندخود سکوییرا برایدر چاپیک آثاررسانهی خودکاغذی استفادهمعتبر کنداثبات وکنید نمیتوانید آن را بدین روش در دسترسیویکینبشته دیگرانوارد قرار دهدکنید.
==== تبلیغ و اگهیآگهی ====
ویکینبشته هیچگونه متناثر تبلیغی، اگهیآگهی و پیام بازرگانی را نمیپذیرد. تنها میتوان اثری چاپچاپشده شدهدربارهی دربارهیک تبلیغ ویا اگهیآگهی را می توان به ویکینبشته افزود. اگهیهاآگهیهایی که درباره آثاری باشند که به تازگی زیر چاپ رفتهاند جایی در ویکینبشته ندارند. همچنین اگهیهاییآگهیهایی که درباره آثاری باشد که زیر چتر قانون حق تکثیر قراردارندقرار دارند و افزون بر این، آثاری که در مالکیت عمومی قرارداشتهقرار داشته باشند پروانهاجازه ورود به ویکی نبشتهویکینبشته را ندارند .
اگهیها و اینگونه پیامها را کسانی که قوانین ویکینبشته را زیر پا میگذارند به گونه پیوند بیرونی یا جملههای نوشته شده در متن وارد می کنند.
پیشنیاز آگاهی از چگونگی حق تکثیر یک اثر دانستن اطلاعات درست درباره نگارنده و پدیدآورنده آن است. بیشتر متنها دارای نگارنده شناخته شدهشناختهشده (یک فرد، یک گروه،گروه یا اداره، دفترهایدفاتر دولتی و غیره) می باشندمیباشند. از سوی دیگر، متنها و آثاری وجود دارند که نام پدیدآورنده آنآنها در درازایطول زمان گم شده است. این متنها اگرتنها در صورتی میتوانند به ویکینبشته اضافه شوند که دارای ارزش و بار تاریخی و حق تکثیر آزاد باشند را می توان به ویکینبشته افزود. ▼
متنهایی که نگارنده آنآنها ناشناخته استباشد و به ویژه ارزش تاریخی نداشته باشند و حق تکثیر آنآنها روشن نباشد. جایی در ویکینبشته ندارند. ▼
▲پیشنیاز آگاهی از چگونگی حق تکثیر یک اثر دانستن اطلاعات درست درباره نگارنده و پدیدآورنده آن است. بیشتر متنها دارای نگارنده شناخته شده (یک فرد، یک گروه، یا اداره، دفترهای دولتی و غیره) می باشند. از سوی دیگر، متنها و آثاری وجود دارند که نام پدیدآورنده آن در درازای زمان گم شده است. این متنها اگر دارای ارزش و بار تاریخی و حق تکثیر آزاد باشند را می توان به ویکینبشته افزود.
==== متنهای در تغییر ==== ▼
▲متنهایی که نگارنده آن ناشناخته است و به ویژه ارزش تاریخی نداشته باشند و حق تکثیر آن روشن نباشد. جایی در ویکینبشته ندارند.
یادآوری می کنیممیکنیم که هدف ویکینبشته گردآوری و نگهداری از آثار چاپ شدهچاپشده به فرم وشکل متن بکاربهکار برده شده در چاپ بنیادی آن است. این موضوع بدین معنا است که آثاری که متن آنآنها پیوسته تغییر میمییابد یابدو کهمتن دربرگیرندهآنها متنهاییمستلزم بهروزآوری است که می باید بهروز درآورده شوند و یا باید همواره بهتر و روانتر گردندگردد و یا بدانچیزی افزودهبه شوندآن افزوده شود، در ویکی نبشتهویکینبشته جایی ندارند.. ▼
چند نمونه برای روشن شدن آنچه که در بالا نوشتیمآمد: ▼
▲==== متنهای در تغییر ====
:۱- #متنهایی که پایان ندارند: متنهایی هستند که چندین نگارنده برای گسترش و پایان دادن روی آن کار می کنندمیکنند.▼
▲یادآوری می کنیم که هدف ویکینبشته گردآوری و نگهداری از آثار چاپ شده به فرم و متن بکار برده شده در چاپ بنیادی آن است. این بدین معنا است که آثاری که متن آن پیوسته تغییر می یابد که دربرگیرنده متنهایی است که می باید بهروز درآورده شوند و یا باید همواره بهتر و روانتر گردند و یا بدان افزوده شوند در ویکی نبشته جایی ندارند..
:۲- #گردآوریها: متنهایی هستند که هرگاه اطلاعات نوینی پیدا شود پیوسته متن آن می بایدمیباید بهروز در آورده شود .▼
▲چند نمونه برای روشن شدن آنچه که در بالا نوشتیم:
▲:۱- متنهایی که پایان ندارند: متنهایی هستند که چندین نگارنده برای گسترش و پایان دادن روی آن کار می کنند
▲:۲- گردآوریها: متنهایی هستند که هرگاه اطلاعات نوینی پیدا شود پیوسته متن آن می باید بهروز در آورده شود
ویکینبشته آثار مرجع را گردآوری نمیکند مگر آنکه بخشی از یک اثر چاپ شده باشند.
نمونههایی از مواد مرجع که در ویکینبشته جایی ندارند را می توانمیتوان در زیر بدان اشاره کرددید:
:۱- #فهرستها : فهرستهایی را که یک ویرایشگر خودکتابدار برپایهطبق سلیقهسلیقهی خود گردآورده است.
:۲- #فرمولها و ثابتهایثوابت ریاضی (مانند رقمهای عدد پی π)
:۳- #جدولهای آماری، دادهها و نتیجههای گردآوری شدهگردآوریشده که اگر بخشی از یک اثر اصلی و بزرگ نباشند.
:۴-#رمزنویسیها رمزنویسیها،و رمزنگاریها
:۵-#متن برنامهنویسی به رمز زبان رایانه
==== گزارمان ====
گزارمان (Annotation) یادداشتی است که به شناسه یک کتاب در یک فهرست، سیاهه کتابههای خواندنی، کتابشناسی و غیره افزوده میشود و ویژگیهای کتاب ,و ریزهکاریهای موضوعی و هدف آن را بیان میکند.
گزارمانها شاید به سبب دشواریهای حق تکثیر، یا بهروز نبودن و یا نیاز به گسترش، قابل استفاه نباشند. این در مورد آثار قدیمی (مانند کلیله و دمنه) بسیار دیده میشود.
گزارمانها میتوانند دربرگیرنده اطلاعات افزون شدهافزونشده پیرامون متن خودِ اثر، پانویسهایی که در باره واژهها یا پاراگرافها، منابع، بخشهای اثر، چکیدهها، مرجعها، بخشبندی و عنوانهای بخشها، دیباچهها، ملخصها، فهرستها، تصاویر یا غیره باشد.
هدف از آنچه که در بالا گفته شد این است که گزارمانها می باید از متن اصلی کتاب یا هر اثری جدا باشند و بدان گزندی نرسانند.
== ویکینبشته و بقیه پروژههای ویکیمدیا ==
==== ویکینبشته یا ویکینسک؟ ====
تمایز بین این دو پروژه نسبتاً آسان است.
==== ویکینبشته یا ویکیپدیا؟ ====
ویکیپدیا یک '''دانشنامه''' است در حالی که ویکینبشته یک ''' کتابخانه''' دیجیتالی میباشد. ویکیپدیا دربرگیرنده مقالههایی ''درباره'' کتابها است اما ویکینبشته دربرگیرنده ''خود کتابها'' میباشد. هر دو پروژه تا حدی میتوانند اطلاعات کتابشناسی درباره نویسنده کتابی را در بر داشته باشند.
== محافظت از صفحهها ==
صفحههای ویکی در بسیاری از پروژههای ویکیمدیا طوری طراحی شدهاند که بتوان تا ابد آنها را تغییر داد و به روز درآورد. برای نمونههانمونه میتوان مقالههای ویکیپدیا و یا راهنماهای یادگیری ویکینسک را نام برد.
برعکس انجهآن چه در بالا نوشتیمآوردیم ویکینبشته کتابخانهای از متون ثابتی است که پیش از این در جای دیگر منتشر شدهاند و این نوشتارهایی که درونمایه ویکینبشته هستند را نباید تغییر داد، زیرا این کار به سختیشدت به درستی و اعتبار اثر آسیب میزند.
بنابراین، ویکینسک سیاستی را در پیش گرفته است که بر پایه آن کوشش میشود صفحههایی که ویرایش شدهاند و از درستی نوشتار و ساختار آن ثابت شدهاند را میتوان مورد «نگاهبانی و حفاظت» قرار گیرند بدین معنا که میشود صفحه را بست یا قفل کرد که دیگر در آن ویرایش نشود. اگر زمانی می باید ویرایشی انجام گیرد می توان آن را در صفحه گفتگو نوشت و چنانچه انجام آن گفتگو نیز درست باشد مدیران میتوانند صفحه را برای ویرایش آزاد کنند.
|