| | | | | | |
|
خرامان شو ای خامهی گنج ریز |
|
به در سفتن الماس را دار تیز |
|
|
سخن را چنان پایه بر کش به ماه |
|
که بوسد به جرأت کف پای شاه |
|
|
علای دین اسکندر تاج بخش |
|
زرفعت به گردون روان کرد رخش |
|
|
محمد جهانگیر حیدر مصاف |
|
که از پیش او پس خزد کوه قاف |
|
|
هنرمندکش برگ نبود فراخ |
|
چه میوه دهد دیگری را ز شاخ |
|
|
به شهر این مثل شهرهی عالمست |
|
که هرکش هنر بیش روزی کم است |
|
|
مرا صد فغان زین هنرهای خام |
|
که نزد خرد هست عیبش تمام |
|
|
همه روز عمرم به خفتن گذشت |
|
شب من در افسانه گفتن گذشت |
|
|
چون در باز کردم نخست از قلم |
|
ز مطلع به انوار دادم علم |
|
|
وزان انگبین شربت انگیختم |
|
به شیرین و خسرو فرو ریختم |
|
|
وز انجا فرس پیشتر تاختم |
|
به مجنون و لیلی سرافراختم |
|
|
کنون بر سریر هنر پروری |
|
کنم جلوهی ملک اسکندری |
|
|
ز دانا هر آن در که نا سفته ماند |
|
فشانم به نوعی که دانم فشاند |
|
|
هنر پرور گنجه گویای پیش |
|
که گنج هنر داشت ز اندازه بیش |
|
|
نظر چون براین جام صهبا گماشت |
|
ستد صافی و درد بر ما گذاشت |
|
|
من ار چه بدانمی گران سر شوم |
|
کجا با حریفان برابر شوم |
|
|
سکندر که فرخ جهان شاه بود |
|
به فرخندگی خاص درگاه بد |
|
|
گروهی زدند از ولایت درش |
|
گروهی نبشتند پیغمبرش |
|
|
به تحقیق چون کرده شد باز جست |
|
درستی شدش بر ولایت درست |
|
|
شگفتی که دانا برو باز بست |
|
گر اعجاز نبود کرامات هست |
|
|
مگس بهر آن دست مالد به درد |
|
که نارد ز صد کاسه یک لقمه خورد |
|
|
ازان مار بر خویش پیچد به رنج |
|
که روزیش خاک است بالای گنج |
|
|
گر از خوان من نبودت توشهی |
|
جوی باشد آخر ز هر خوشه |
|
|
چو یک جو به یک سال گردد منی |
|
پس از روزگاری شود خرمنی |
|
|
کنون دارم امید کین تخم پاک |
|
بسی خوشهیتر بر ارد ز خاک |
|
|
نیندیشی اول چو در پیشها |
|
سرانجام پیش آید اندیشها |
|
|
کند هر کسی پیشهی خویشتن |
|
به مقدار اندیشهی خویشتن |
|
|
قلم ران این نامهی چون بهشت |
|
چنین کرد دیباچه را سر به نشت |
|
|
که چون شد به خاک اختر فیلقوس |
|
به پای سکندر جهان داد بوس |
|
|
در عدل راکرد زآنگونه باز |
|
که هم خوابهی کبک شد جره باز |
|
|
چو پرداخت از دشمنان مرز و بوم |
|
به کشور گشایی روان شد ز روم |
|
|
نخست آرم از رزم خاقان سخن |
|
که دیدم به تاریخهای کهن |
|
|
نظامی که کرد آن جریده نگاه |
|
در آشتی زد میان دو شاه |
|
|
دگر گونه خواندم من این راز را |
|
دگرگون زدم لابد این ساز را |
|
|
وگرنه لطافت ندارد بسی |
|
که مر گفته را باز گوید کسی |
|
|
به تاریخ شاهان پیشین و حال |
|
چنان خواندم این حرف دیرینه سال |
|
|
که دولت چو رو در سکندر نهاد |
|
سران را به درگاه او سر نهاد |
|
|
در آفاق نام ظفر زنده کرد |
|
بزرگان آفاق را بنده کرد |
|
|
چو بر بیشتر خسروان چیره گشت |
|
به شاهی و لشکر کشی خیره گشت |
|
|
رها کرد بر دیگران راه را |
|
به خاقان چین راند بنگاه را |
|
|
بر آهنگ چین خوش دل و شاد کام |
|
همی کرد منزل به منزل خرام |
|
|
به خاقان چین داد ز او رنگ روم |
|
پامی که پولاد را کرد موم |
|
|
که بر ما چو کرد ایزد کار ساز |
|
در کارسازی و اقبال باز |
|
|
درین دم که بند قبا را به کین |
|
به بستیم بر چین و خاقان چین |
|
|
اگر سر در آری و فرمان بری |
|
به آزادی از تیغ ما جان بری |
|
|
و گر نه بدین هندی آب دار |
|
بر ارم ز ترکان چینی دمار |
|
|
نپوشیده بشنید و برداشت راه |
|
به خاقان رسانید پیغام شاه |
|
|
جهاندار خاقان فرخنده بخت |
|
دل آزرده شد زان نمودار سخت |
|
|
پس آنگه به آینده داد از ستیز |
|
یکی مشت خاک و یکی تیغ تیز |
|
|
بدو گفت آنجا براین هر دو چیز |
|
که هست اندرین هر دو رمزی عزیز |
|
|
بگو آنچه گویی خطا و صواب |
|
منت زین بتر باز گویم جواب |
|
|
گر آهن هوس داری اینک به دست |
|
وگر گنج و زر بایدت خاک هست |
|
|
شتابان ز خاقان دو حمال راز |
|
رسیدند پیش سکندر فراز |
|
|
نموداری آورده دادند پیش |
|
نمودند راز ره آورد خویش |
|
|
سکندر بخندید از ان داوری |
|
دران نکته دید از فلک یاوری |
|
|
به آینهی شاه چین باز گفت |
|
که تدبیر ما گشت با کام جفت |
|
|
ز خاقان بما کاین دو کالا رسید |
|
نموداری از فتح والا رسید |
|
|
چو دشمن به ما تیغ خود خود سپرد |
|
کنون کی تواند سر از تیغ برد |
|
|
دگر آنکه بر ما فرستاد خاک |
|
نشان خود از خاک چین کرد پاک |
|
|
گرفتم به فال اینکه بی چشم و کین |
|
زمین را به من داد خاقان چین |
|
|
فرستاده زان پاسخ نغزوار |
|
سرو پای گم کرده بی مغزوار |
|
|
هراسان به درگاه خاقان شتافت |
|
فرو ریخت پیشش جوابی که یافت |
|
|
بجوشید خاقان و شد خشمناک |
|
خیال محابا ز دل کرد پاک |
|
|
فرستاد فرمان که بر عزم کار |
|
فراهم شود لشکر از هر دیار |
|
|
ز آب الق تا به دریای چین |
|
چو دریای چین شد ز لشکر زمین |
|
|
فرود آمدند از دو جانب دو شاه |
|
کشیدند تا آسمان بارگاه |
|
|
چو صبح از افق تیغ بیرون کشید |
|
همه دامن چرخ در خون کشید |
|
|
سکندر جهان گرد کشور گشای |
|
به آرایش لشکر آورد رای |
|
|
دگر سوی خاقان لشکر شکن |
|
چو کوهی سر افراخت شد تیغ زن |
|
|
هزاهز در آمد به هر دو سپاه |
|
روا رو برآمد به خورشید و ماه |
|
|
بیابان همه بیشه شیر گشت |
|
جهانی پر از تیر و شمشیر گشت |
|
|
ز لرز زمین زبر قلب روان |
|
در اندام گاو آرد گشت استخوان |
|
|
غبار زمین کله بر ماه بست |
|
نفس را درون گلو راه بست |
|
|
ز موج سلاح و ز گرد زمین |
|
گلین آسمان شد زمین آهنین |
|
|
به دریای آهن جهان گشت غرق |
|
هوا پر ز میغ و زمین پر ز برق |
|
|
وزان سوی خاقان شوریده مغز |
|
جهان گشت پر سوس و برگ بید |
|
|
روان کرد شه تخت جمشید را |
|
به منزل رها کرد خورشید را |
|
|
به جولان گه آمد صف آراسته |
|
به کوشش چو خورشید شد خاسته |
|
|
وزان شوی خاقان شوریده مغز |
|
زنا آمد فتح در پای لغز |
|
|
رسولی فرستاد بر شاه روم |
|
که تنگ آمد از دستت این مرز و بوم |
|
|
تو ای تاجور کامدی در نبرد |
|
به مردی کن این داوری نی به مرد |
|
|
به پیکار اگر با منی کینه سنج |
|
سپه را چه بیوده داری برنج؟ |
|
|
چو کاری میان من و تست بس |
|
چه جوئیم فریاد فریاد رس |
|
|
بیا تا به هم دست بیرون کنیم |
|
زره در خوی و تیغ در خون کنیم |
|
|
زما هر دو تن هر که ماند به جای |
|
بود بر سر روم و چین کدخدای |
|
|
چو نزد سکندر رسید این پیام |
|
در ان کام جویی دلش یافت کام |
|
|
سوی حرب گه تاخت با ساز جنگ |
|
بر انسان که نخجیر جوید پلنگ |
|
|
میانجی به خاقان خیر گفت باز |
|
که اینک برزم آمد ان رزم ساز |
|
|
روان شد به جولانگری ساخته |
|
ز رخت بقا خانه پرداخته |
|
|
چو پیلان جنگی دران لعیگاه |
|
در آمد به شطرنج بازی دو شاه |
|
|
نخست از کمان ناوک انداختند |
|
ز یکدیگر آماجگه ساختند |
|
|
چو بودند هر دو هنرمند و چست |
|
نیامد بر آماج تیری درست |
|
|
ز ناوک سوی نیزه بردند دست |
|
زهر دو در ان نیز مویی نخست |
|
|
به شمشیر گشتند دست آزمای |
|
دران هم نشد قالبی زخم سای |
|
|
چو کردند چندان که بود از هنر |
|
نگشتند فیروز بر یکدگر |
|
|
به نیروی بازوی پولاد لخت |
|
دوال کمرها گرفتند سخت |
|
|
چو پیلان که خرطوم در هم زنند |
|
به پیچند و خرطوم را خم زنند |
|
|
به تاب و توان در هم آمیختند |
|
قیامت ز یکدیگر انگیختند |
|
|
هم آخر قوی دست شد شاه روم |
|
ز جا در ربودش چو نخلی ز موم |
|
|
فرس تاخت باز و برافراخته |
|
ز بازو کسی را ستون ساخته |
|
|
خروش از صف رومیان شد به ابر |
|
ز ترکان چینی تهی گشت صبر |
|
|
در افتاد در قلب خاقان شکست |
|
برآورد رومی به تاراج دست |
|
|
سکندر بفرمود تا بیدریغ |
|
سلاح افگنان را نرانند تیغ |
|
|
به پیمان شه زینهاری کنند |
|
بران زینهار استواری کنند |
|
|
و گر کس به مردی برابر شود |
|
نکوشند کز تیغ بی سر شود |
|
|
به نیرنگ و هنجار اسیرش کنند |
|
چو در تابد آماج تیرش کنند |
|
|
کسی کو به گیتی بود هوشمند |
|
نیابد ز آسیب گیتی گزند |
|
|
به اندیشه بنیاد کاری کنند |
|
کزان خویش را در حصاری کند |
|
|
بزرگی کسی را دهد دستگاه |
|
که دارد پناهنده یی را پناه |
|
|
نه زان ماکیان کمتری در شمار |
|
که بر چوزگان سازدازپر شد |
|
|
بزرگان که کهتر نوازی شد |
|
نه رسم بزرگی به بازی کنند |
|
|
سر مرد بهر سری کردن است |
|
چو نبود سری بار بر کردن است |
|
|
ولیکن سران را توان کرد فرد |
|
که با زیردستان بود پای مرد |
|
|
کسی بر سر خلق زیبد امیر |
|
که افتادگان را بود دستگیر |
|
|
کشایندهی نافهی این سواد |
|
سر نافهی چین بدینسان کشاد |
|
|
که چون فرخ اسکندر سرفراز |
|
به فیروزی از ملک چین گشت باز |
|
|
بهین روزییی از موسم نوبهار |
|
که گیتی شد از خر می چون نگار |
|
|
هم از اول بامداد آفتاب |
|
بفرخنده طالع در آمد ز خواب |
|
|
ز باد بهاری هوا مشک بوی |
|
عروس جهان ز آب گل شسته روی |
|
|
شده جلوهگر نازنینان باغ |
|
رخ آراسته هر یکی چون چراغ |
|
|
بساط گل از سبزه گلشن شده |
|
چراغ گل از باد روشن شده |
|
|
به لاله ز فردوس جام آمده |
|
ز رضوان به گلبن سلام آمده |
|
|
شده مشکبو غنچه در زیر پوست |
|
چو تعویذ مشکین به بازوی دوست |
|
|
بنفشه سر زلف را خم زده |
|
گره در دل غنچه محکم زده |
|
|
ز بس تری اندام زیبای گل |
|
شده پاره پاره سرا پای گل |
|
|
شده سرخ گل مفرش بوستان |
|
به صحرا برون آمده دوستان |
|
|
هوا بر سر سبزه میریخت سیم |
|
مراغه همی کرد بر گل نسیم |
|
|
بهر شاخ مرغ ارغنوان ساخته |
|
بهر نغمه گل بن سر انداخته |
|
|
ازان نغمه کو غارت هوش کرد |
|
مغنی تر نم فراموش کرد |
|
|
غزل خوانی بلبل صبح خیز |
|
تمنای میخوارگان کرد تیز |
|
|
ز آواز دراج و رقص تذرو |
|
سبک گشت در خاستن پای سرو |
|
|
ز نالیدن قمری خوش نوا |
|
کبوتر معلق زنان در هوا |
|
|
بهر سو گل و غنچه نوشخند |
|
ملک در میان همچو سرو بلند |
|
|
به بزم ار چه دلبر ز حد بیش بود |
|
دلش همبران دلبر خویش بود |
|
|
نشانده صنم را به پهلوی خود |
|
چو آیینه نزدیک زانوی خود |
|
|
بهر دورش آن ساقی نیم خواب |
|
ز لب نقل می داد و از کف شراب |
|
|
به عشرت نشسته دو سرو جوان |
|
پیاپی شده دوستگانی روان |
|
|
ملک عاشق رویش از جان و تن |
|
برانسان که او عاشق خویشتن |
|
|
گهی گل همی ریخت اندر کنار |
|
گهی دست می سود بر سیب و نار |
|
|
چو میرغبت عاشقان تازه کرد |
|
شکیب از میان عزم دروازه کرد |
|
|
چنان باده در نازنین راه یافت |
|
کزو شرم را دست کوتاه یافت |
|
|
هوای دلش قفل عصمت شکست |
|
عنان تکلف ربودش ز دست |
|
|
به افسونگری چنگ را بر گرفت |
|
فسونش به دیو و پری در گرفت |
|
|
ازان نغمه کاندر پری خانه شد |
|
سلیمان پری وار دیوانه شد |
|
|
بر ایین خوبان ز شوخی و ناز |
|
سرودی برآورد عاشق خواز |
|
|
برو تازه بود آن گل مشک بوی |
|
که بویش جهان را کند تازه روی |
|
|
گه از رنگ تر عشوه بازی کند |
|
گه از بوی خوش دل نوازی کند |
|
|
چو بشگفت گل خوش بود بوستان |
|
ولیکن به همراهی دوستان |
|
|
چو سازنده ارغنون توی نوش |
|
بدین رهزنی کرد با تاراج هوش |
|
|
ز سرها خرد رفت و سرمست رفت |
|
ملک را عنان دل از دست رفت |
|
|
به خوبان دیگر اشارت نمود |
|
که هر یک به سویی چمیدند زو |
|
|
نهی گشت خرگاه شاهنشهی |
|
ولیکن شه از خویشتن شد تهی |
|
|
حکیم الهی طلب کرد شاه |
|
که بستند تا عقد خورشید و ماه |
|
|
ملک سر خوش و نازنین نیم مست |
|
دو عاشق به یکدیگر آورده دست |
|
|
رسانیده این خضر صافی صفات |
|
به اسکندر تشنه آب حیات |
|
|
چو نوشیدن از دست جانان بود |
|
هر آبی که هست آب حیوان بود |
|
|
گهی نار با سیب پیوسته بود |
|
گه از ناردان سیب را خسته بود |
|
|
به گنجینه آرزو دست برد |
|
کلید خزینه به خازن سپرد |
|
|
بکان گهر شاخ مرجان نشاند |
|
گهر سفت و یاقوت بیرون فشاند |
|
|
چو خورشید را چشم در خواب رفت |
|
پیاله فتاد و می ناب رفت |
|
|
به بر بط نی زهرهی پرده ساز |
|
شد از پرده تار بر بط نواز |
|
|
به پرده درون خسرو پرده پوش |
|
به خاتون پرده نشین داد هوش |
|
|
چو مرغی خود از دام نجهد مدام |
|
دگر مرغ را کی رهاند ز دام |
|
|
طبیبی که پیوسته بیمار ماند |
|
نشاید به بالین بیمار خواند |
|
|
کسی کو ندانست راز جهان |
|
جهان آفرین را چه داند نهان |
|
|
ادب را نگهدار کز هیچ رای |
|
خدا را نداند کسی جز خدای |
|
|
شناسنده حرف دانند گی |
|
چنین کرد ازین تخته خوانندگی |
|
|
که چون بیرون آمد فلاتون ز آب |
|
تن خاکی از موج توفان خراب |
|
|
نبودش سر یاری مردمان |
|
روان شد سوی کوه چون بی گمان |
|
|
زهر بوم برداشت آهنگ خویش |
|
چو سیمرغ بنشست با سنگ خویش |
|
|
دهان را ز اشام و خور بند کرد |
|
به شاخ گیا سینه خرسند کرد |
|
|
نیایشگر پرده راز گشت |
|
به راز اندران پرده دم ساز گشت |
|
|
چنان گشت کوشنده در بندگی |
|
که شد سرفراز از سرافکندگی |
|
|
ز شب زنده داری دلش زنده شد |
|
چراغش خورشید رخشنده شد |
|
|
برآمد میان همه خاص و عام |
|
فلاتون حکیم الهیش نام |
|
|
ز نامش که در شهر و کشور رسید |
|
حکایت به گوش سکندر رسید |
|
|
هوس داشت اسکندر کاردان |
|
به دیدار آن مرد بسیار دان |
|
|
فرستاد پنهان بلیناس را |
|
که از کان برون آرد الماس را |
|
|
به فرمان فرمانروای جهان |
|
روان گشت دانا چو کار آگهان |
|
|
ز اندیشه دادش فلاتون جواب |
|
که ذره ندارد سر آفتاب |
|
|
من اینجا که گشتم ز دل توشه گیر |
|
ز غوغای عالم شدم گوشهگیر |
|
|
فرستاده کوشش فراوان نمود |
|
نیوشند را رای رفتن نبود |
|
|
بلیناس چون دید کان هوشمند |
|
کند وقت خود را بخود ارجمند |
|
|
که آمد چو بیرون فلاتون ز آب؟ |
|
بشر باز شد در حین خاک رفت |
|
|
شنیده سخن یک به یک باز گفت |
|
چو شه رغبت دیدنش پیش داشت |
|
|
دل اندر پی رغبت خویش داشت |
|
سبک بارگی جست و بر داشت راه |
|
|
به برج عطارد روان شد چو ماه |
|
نه بود از بزرگان به دنبال کس |
|
|
جز از هوشمندان تنی چند و بس |
|
سر کوهکن سوی کهسار کرد |
|
|
به کوه آمد و سر سوی غار کرد |
|
چو در غار شد کرد مرکب رها |
|
|
به غار اندرون رفت چون اژدها |
|
نگه کرد در کنج آن تنگ نای |
|
|
فرشته وشی دید مردم نمای |
|
لگیمی در آورده در گرد دوش |
|
|
خزیده چو روباه پشمینه پوش |
|
کسی گنجش اندر سفالینه خم |
|
|
کلید زبان در دهان کرده گم |
|
مبرا شده دل ز غم خوردنش |
|
|
رگ اندر تنش رو نما از صفا |
|
نماینده چون رسته در کهربا |
|
|
ز تاب درون در افشان او |
|
حکایت کنان روی رخشان او |
|
|
چو سیمای شه دید برخاست زود |
|
به رسم بزرگان تواضع نمود |
|
|
پس آنگه گفت از دل عذرخواه |
|
دعای سزاوار تعظیم شاه |
|
|
بپرسید کاقبال شاه جهان |
|
برین سو چرا رنجه شد ناگهان |
|
|
جهاندار فرمود کز دیر باز |
|
به دیدار تو بود ما را نیاز |
|
|
کنونم که آن آرزو دست دادش |
|
سر گنج پنهان بباید گشاد |
|
|
چو دانست دانای دریا قیاس |
|
که آمد خریدار گوهر شناس |
|
|
به همان نوزیش بگرفت دست |
|
نشاندش به تعظیم و خود هم نشست |
|
|
سخن راز هر پرده ساز کرد |
|
ز راز نهان پرده را باز کرد |
|
|
بهر باز پرسی که شه مینمود |
|
حکیمش به اندیشه ره مینمود |
|
|
نخستش بپرسید کای گنج راز |
|
ازین گوشه گیری چه داری نیاز |
|
|
برون آی ازین غار چون اژدها |
|
وگر غار گنج است هم کن رها |
|
|
به دستوری خویش دستت دهم |
|
به همدستی خود نشستت دهر |
|
|
ارسطو که جز رای والاش نیست |
|
تو همتاش باشی که همتاش نیست |
|
|
فلاتون چو بشنید گفتار شاه |
|
فرو شد به کار خود از کار شاه |
|
|
برون داد پاسخ به شرمندگی |
|
که ای تو از آفاق را زندگی |
|
|
نماند آن شکوفه به گلزار من |
|
که آید بدان بو خریدار من |
|
|
چه جنبانی آن خل بن را به زور |
|
که شد خار او تیر و خرماش گور |
|
|
چو شاخ تهی را کنی سنگسار |
|
ز بالا همان سنگ بارد نه بار |
|
|
نگویم به دستوریم شاد کن |
|
که دستوریم بخش و آزاد کن |
|