مانده زیر نویس صفحه ۱۱
ندانستم ـو آیا بجهت آن بود که دولت روس را ببراهين ووسائط دعوت بمسالمت ومواوده دولت ایران نمودم ـ آیا برای آنست که بخواهش وزیراعظم به بطرزبورغ رفته به تبرئه ذمه و حسن مقاصد ایشان با دولت روس کوشیدم -آیا بدین جهت است که طریق حل مسائل را چنانچه خواهش وزیراعظم بود بقدرها بدست آوردم ـ اگرچه بر مجرب ندامت رواست ـ آنچه بپاداش میهمانی اول بمن گذشت مرا کافی بود - که دیگر خیال ایران را نکنم - اما فقط شاهنشاه را مقدس شمرده خواستم بخلاف آنچه گفته بودند معلوم گردد - که هم خیرخواهم و هم مطیع - دیگر این چه نقشی است که با ژاژخایان گواژه بستند - باالله عليكم ثم بالله عليكم - اگر نخواسته ظهورات اخيره مرا از مسلك خیرخواهی منحرف و منصرف کند - بر من چه ملامت خواهد بود. سبحان الله - توهم مزاحمت در مناصب هر وقت این صاحبان متمول صغيره و نفوس حقیره را بران میدارد که ذهن وقاد نقاد اعلیحضرت را درباره این عاجز مشوب گرداننداينك در حضرت عبدالعظیم نشسته تا امر از مصدر عزت چه صادر شود. و اسئل الله تعالى ان يمدكم بالعدل والحق و ينصركم بالحكمة و يشيد دولتكم بقدرته و يحرسها عن كيد الخائنين – آمين.
العاجز جمال الدين الحسيني
ملاحظات : - از این نامه ۳ نکته مبهم وتاريك روشن میگردد: نخست اینکه -- چنانکه براون گمان میبرده دعوت ناصر الدین شاه از سید چندان منافی طبع سید نبوده بلکه آنرا حسن استقبال میکرده و برای و نيرنك ميرزا علی اصغرخان اتابك بوده انحراف سید را از مخالفت و کوششهای سیاسی او منظور میداشته اند حتی ماموریت بسید از طرف اتابك به پطرز بورغ يك بازی سیاسی اغفال کن بیش نبوده و وعده صدارت یا وزارت هم در میان نبوده چه وعده صدارت کاری برضد خود اتابک بوده که امکان پذیر نبوده است و فرستادن او به پای تخت روسیه و آن پیامها برای اغتنام فرصت و انجام مقدمات امتیازاتیکه داده شده بود بوده است که دبیلوماسی روس را سرگرم دارند و در برابر کاری انجام یافته قرارش دهند. دوم اینکه سید مستقیما با شاه ارتباط نداشته و در تماس نبوده و تعیین خانه امین الضرب که دوست اتابك بوده بدرستی زندانی محترمانه زیر نظر دولت ( یعنی سیاست اتابك ) بوده که از کوچکترین اندیشه، رفتار و گفتار او آگاهی داشته و سید را کاملا محدود کرده باشند - پس رجوع خدمات و کارهای مهم از طرف شاه بسید که مولف کتاب متذکر است بنائی نداشته و شهرتی از سوی طرفداران سید بیش نبوده است.
سوم - مهمتر از همه سیاست اتابك است که طرفدار جدی دولت انگلیس بوده و با روسها جداً مخالف و در طرح امتیازات که منافی میل و خواست روسها بوده میخواسته از طرفی آنها را با پیام خود گول زده فریب داده باشد چه مسلم است که برای ایجاد روابط حسنه و انجام هر گونه مناسباتی سفارت روس در تهران و سفارت ایران در پطرزبورغ صلاحیت قطعی را داشته چگونه میتوان باور کرد که اگر اتابك میخواست با حسن نیت به سیاست روس نزديك و همراه گردد شخصا در پایتخت با سفیر روس وارد نمیشد و اینکه پیام خود را تکذیب نموده برهان قاطع نیرنگ سیاسی او است ـ چه بمحض اینکه مذاکرات امتیاز بانك ورژی بپایان رسید وارد به محیط عمل میگردد - چون سید مخالف و دولت روس هم طبعا طرفداری از نظریات سید میکرده او را بدان صورت که شرح داده میشود از تهران بیرون کردند که مبادا نفوذ سید در محافل روحانی و نزد توده اسباب دردسر و چه بسا جلوگیری از مقصود گردد. مترجم
