اتحاد را نگارنده ( منظور میرزا محمد علیخان تربیت است ) در غره صفر ١٣٢۶ قمری تأسیس نمودم. بتصریح مرحوم تربیت این روزنامه هفته دو بار چاپ می‌شد، و جمعا بیست و پنج شماره از آن منتشر گردیده است. کسروی در تاریخ مشروطه ایران [۱] در باره روزنامه اتحاد می‌نویسد: « اتحاد را انجمن اتحاد بنیاد گذارد که از نیمه های اسفند ۱۲۸۶ شمسی بیرون آمد. در تبریز چون با دوجی جنك گرفت و سامان شهر بهم خورد تا دو ماه کما بیش روزنامه از سوی آزادیخواهان بیرون نمی‌آمد و تنها روزنامه تبریز ( ملا عمو ) می‌بود که از سوی اسلامیه نوشته می‌شد و بدینسان می گذشت تا انجمن اتحاد این روزنامه را بنیاد گزارده بیرون داد و پس از چند روزی هم انجمن باز بیرون آمد و تا زمان جنگ و آشوب هر دو پایدار می‌بود ۰»
در شماره ۲۲ سال اول جریده رهنما مورخ پنجشنبه ۲۱ شهر ربیع الاول ١٣٢۶ قمری عنوان ( تقریظ ) راجع بروزنامه اتحاد بد ینقسم نوشته است: « در این ایام جریده مبارکه اتحاد زینت افزای عالم معارف گردیده و با سبکی خوش و اسلو دلکش
هفته‌وار در تبریز بطبع می‌رسد و نیز تئاتری که سبك محاسبین ووزرا سابق را با عمال و حکام می‌نمایاند در پای صفحه آن درج می‌شود. منظور از تئاتری که مدیر روز هنما اشاره نموده و در پاورقی روزنامه اتحاد چاپ شده تئاتر ( سر گذشت اشرفخان حاکم عربستان ) است. نویسنده تئاتر میرزا ملکم خان معروف؛ مدیر روزنامه قانون منطبعه لندن است و نگارنده نسخه از آن را که چاپخانه شرکت محدود کاویانی برلین چاپ نموده در دست دارم. در مقدمه این نسخه راجع بانتشار قبلی آن چنین نوشته است. این کتاب در ضمن پاورقی روزنامه اتحاد منطبعه تبریز که از اوایل صفر ١٣۶۶ تا اواخر جمادی الاولی آنسال منتشر می‌شد از روی نسخه متعلق بجناب آقا سید حسن تقی‌زاده بتغاریق نشر می‌شد ولی پیش از آنکه نشر آن با تمام رسد واقعه ۲۳ جمادى الأولى سنه ١٣٢۶ و برهم زدن اساس مشروطیت پیش آمده و باعث تعطیل همه جراید مشروطه طلب شد و اینکار ناقس ماند. »
رویهمرفته روزنامه اتحاد پیش از چهار ماه منتشر نشده و در اوایل صفر تا سیس و اواخر جمادی الاولی ١٣٢۶ برای همیشه تعطیل شده است.
برون در صفحه ٣۴ كتاب مطبوعات خود مینوید من از این روز نامه شماره ۸-۷-۲-۲-۱ را در دست دارم و هر شماره آن چهار صفحه و وجه اشتراکش در تبریز ١۴ قرآن است، و نیز بتصریح مرحوم تربیت ( ص ۴٠۶ دانشمندان آذر بایجان ) مؤسس روزنامه خود تربیت بوده است. برای اطلاع از شرح حال تربیت بحرف كاف این کتاب ( گنجینه فنون ) رجوع شود.
(۱۱) اتحاد
روزنامه اتحاد در سال ۱۳۲۸، قمری بطور، هفتگی با چاپ سنگی در شهر یزد منتشر شده است
- ↑ جلد دوم صفحه ۲۹۰
