از ملاحظه اوضاع ایران و استقبال اهالی از او در سال ۱۸۰۰ از اصفهان چنین مینویسد:
«زمان‌شاه دیگر نمیتواند زحمتی در هندوستان برای ما تولید کند. بلطف خداوندی برای سالهای آینده بقدری کارهای زیاد و مسئولیت‌های مشکل در افغانستان برای او ایجاد خواهد شد که فرصت فکر کردن را هم نخواهد داشت.»
کاپیتان ملکم مأموریت داشت با دولت ایران از دو راه داخل اتحاد شود اول سالی سه یا چهار لک روپیه برای مدت سه سال بدولت ایران بدهد و مساعدت آنها را جلب کند.
دوم بشاه و وزرای او مبلغی رشوه بدهد و آنها را بطرف دولت انگلیس جلب کند. کاپیتان ملکم پس از مطالعهٔ دقیق طریق اخیر را اتخاذ نمود در کیسه‌های پول را باز کرد و بمقصود خویش نایل گردید.
در یادداشت خود مینویسد:
«هر اشکالی در تحت تأثیر طلای دولت انگلیس بطور معجزه مانندی از پیش برداشته میشد»
و این عین عبارت ملکم است که گوید:
«هر گاه سر و کار من با مردمان صاحب حس و معتدل بود من هرگز باک نداشتم ولی من با نژادی سر و کار داشتم که این هر دو صفت را فاقد بود»[۱]
اینک بشرح قسمت دیگر یعنی اوضاع و احوال اروپا بعد از قرارداد سر جان ملکم با ایران می‌پردازیم.
اولین واقعه که بعد از امضاء قرارداد دولتین ایران و انگلیس در اروپا رخ داد قتل پول اول امپراطور روس بود که در اثر تحریکات خارجی در ۲۴ ماه مارس ۱۸۰۱ درست دو ماه بعد از انعقاد عهدنامه فوق‌الذکر بدست صاحب‌منصبان درباری بوقوع پیوست.
- ↑ تاریخ جنگهای افغانستان تألیف جان ویلیام کی (جلد اول صفحه ۹)
John William Kaye
