۳۴- آغاز ضعف دولت قوام:
دولت قوام در مجلس چهارم نقشهای بزرگی بازی میکند که از آن جمله واگذاری امتیاز نفت شمال ایران بکمپانی «استندار اویل» امریکائی است، که یکی از شاهکارهای بزرگ دولت بشمار میرفت و ممکن بود باب سعادت بروی ایران باز شود، و شکی نبود که این عمل در دل دو همسایه تأثیر خوشی نخواهد بخشید!
هر چند در ازاء آن معاهدهٔ روس و ایران را هـم از مجلس ملی گذرانیده بود،
(بقیه از ذیل صفحه ۱۶۶)
میرزا با اردوی احرار از گیلان بقزوین و از آنجا بطهران آمد و در دورهٔ افتتاح دوره دوم
مجلس در طهران جزء مجاهدین اطراف سردار محیی و سپهسالار بشمار میرفت و در واقع جزء حزب اعتدالیون
و در جرگهٔ هواداران آن حزب محسوب میگردید ـ و بعد از آنکه ناصرالملک نایب‌السلطنه اولتیماتوم
روس را در ۱۳۲۹ قمری هجری پذیرفت و در مجلس را بست و دموکراتها را بقم و غیره تبعید کرد ـ جمعی هم
از اعتدالیون را که از آنجمله مرحوم سردار محیی و میرزا کریمخان و ناصرالاسلام ندامانی باشند بقم
فرستادند و آنجا محترمانه توقیف شدند و میرزا کوچک خان در این سفر هم با سردار محیی و یاران او همراه
بود ـ و پس از چندی این جماعت بتهران بازگشتند و مرخص شدند، درین اثنا دو نفر از دعاة ترک
بهاء بیک و روشنی بیک بعنوان دعوت به‌تحاد اسلام وارد تهران شدند ـ و با دموکراتها که از دولت وقت
ناراضی بودند بهم در ساخته لژی شبیه به دستگاه فراماسون دایر کردند و مردم را جلب نموده در آن نقطه
با چشم بسته حاضر کرده و باتحاد اسلام و فداکاری درین راه دعوت میکردند، مؤسس دو نفر ترک و مرحوم
سید محمدرضا مساوات بود و میرزا کوچک خان هم جزء اعضاء مؤسس این جمعیت داخل کار گردید و از
سردار محیی و حزب اعتدال جدا شد و دعوت اتحاد اسلام را پذیرفت.
این حزب بعدها بهم خورد و در ایران کونه نکرد و بار دیگر دموکراتها تشکیلات سیاسی خود
را از سر گرفتند و در جنگ بین‌الملل نقشهای تازه چنانکه اشاره کردیم بازی کردند تا کار بمهاجرت
کشید، اما میرزا کوچک خان با عقیدهٔ «اتحاد اسلام» بگیلان رفت و در جنگ بین‌الملل تشکیلاتی در شهر
و در جنگل فومن بنام «اتحاد اسلام» راه انداخت و مقداری نیز اسلحه توسط دعات ترک و آلمان بدو رسید
و در اواخر جنگ بین‌الملل عدهٔ او معتنی‌به شد و بعد از جنگ کار او بجائی رسید که توانست جلو بازگشت
ستونهای قوای روس را که بعد از انقلاب روسیه میخواستند بباکو باز کردند بگیرد و حتی برای عبور قوای
انگلیس از انزلی بباکو اسباب خیال شود و کاری کند که با او ناچار شوند کنار آیند و عاقبت کارش بجائی
رسید که میتوانست بپایتخت حمله کند و مورد امید آزادیخواهان ناراضی ایران قرار گیرد، بالجمله مرحوم
میرزا مردی بود مذهبی و قدری و غالباً استخاره میکرد و نظرش محدود بود چنانکه بارها اشاره شده است.
