۳۱
تماشاخانه و سینما و مدرسه و کتابخانه و مغازهٔ بزرگ و روزنامهٔ خواندنی و تمام آثار و لوازم تمدّن فرنگی هست ولیکن همه خاص فرنگی و یا وسیلهٔ بزرگی فروختن و تجارت کردن اوست و عرب الجزائر مبهوت و حیران و گرفتار مفاسد اخلاق عرب و فرنگی و محروم از خوبیهای تمدّن عرب و فرنگی پیانوی نوازندهٔ فرانسوی را از این خانه بآن خانه میبرد و در مهمانخانه‌ها و عمارات مجلّل بپاک کردن کفش و نوکری و بندگی تاجر و بازیگر و سرهنگ فرانسوی مشغولست و در عالمی جدا از عالم فرانسویان زندگی میکند زیرا که تمدّن فرنگی او را گرفته است.
شکّ نیست که مشتی از توانگرزادگان اعراب الجزائر در مدرسه‌های فرانسوی درس میخوانند و بزبان فرانسه حرف میزنند و مانند فکلیهای ما بیخبر از دقایق تمدّن فرنگی بظواهر آن دل میبندند و سرمایهٔ مملکت خود را در رقّاصخانه‌ها و میخانه‌های پست فرنگستان خرج میکنند و غم آن ندارند که هموطنانشان در فقر و ذلّت و جهل و غفلت بمیرند و تمدّن فرنگی هم جز بترویج خرافات و باز کردن دکّان موهوم‌پرستی و دین‌فروشی و بستن زبان روشن فکران و تربیت جوانان نیمه فرنگی که در وطن خود غریب و در فرنگ و در نزد فرنگی در هر جای عالم پست و زبونند بکاری نمیپردازد و از مشاهدهٔ بدبختی و بیچارگی و تنگدستی عرب سرگشتهٔ حیرت زدۀ خوبشتن بفرنگ و فرنگی فروخته هیچ متأثر نمیگردد.
اگر ما اوضاع زندگی خود را برای آن بر هم زده‌ایم که فرنگی را باشتباه بیندازیم براه خطا رفته‌ایم. اگر سراسر ایران در آبادی مثل بهترین مملکت روی زمین شود ولیکن کار بدست ما انجام نگرفته باشد
