فصل پنجم
امتیاز دخانیات، اغتشاشات و هیجان مردم
امتیازی برای انحصار دخانیات که بر اثر آن ممکن است ایران را به انقلاب بکشاند به شرکتی انگلیسی واگذار گردیده است.
این امتیاز تحت پانزده ماده تنظیم شده و تمام مواد آن به نفع امتیاز گیرندگان است و دولت ایران در مقابل مبلغی جزیی یعنی ۱۵۰۰۰ لیره در سال حق استفاده از دخانیات مملکت را به آن شرکت داده و مادۀ اول امتیازنامه که ظاهری فریبنده دارد چنین می‌گوید که این مبلغ را شرکت چه نفع ببرد چه ضرر در آخر هر ششماهۀ اول از سال خواهد پرداخت.
اگر چه شرکت به موجب مادۀ سوم متعهد است که ربع عایدی خالص خود را به صندوق دولت ایران واگذارد و به موجب مادۀ هفتم مقید شده که آنچه عوارض به دخانیات تعلق می‌گیرد تسلیم دولت کند ولی مادۀ دوم مصرح است که «صاحبان امتیاز برای تشخیص مقدار توتون و تنباکوی محصول ایران و گرفتن اطلاعاتی در این باب حق دارند که با صاحبان توتون و تنباکو داخل گفتگو شوند و دولت شاهنشاهی ایران باید به مأموران خود در محل دستور دهد که وسایل تسهیل این کار را از طریق زراعت کنندگان مواد دخانی فراهم کنند. فقط صاحبان امتیاز می‌توانند که برای فروش توتون و تنباکو و سیگارت و سیگار و توتون انفیه جواز کتبی صادر کنند، غیر از ایشان احدی این حق را ندارند و نخواهد داشت. کسانی که حالیه به خرده فروشی توتون و تنباکو مشغولند می‌توانند به شغل خود ادامه دهند به شرط آن‌که کمپانی به ایشان اجازه بدهد.»
برای آن‌که معلوم شود که انگلیسی‌ها با ما در خارج چگونه معامله می‌کنند من مادۀ
