فصل هفتم
مراجعت به فرانسه، گیلان
از رشت به بندر مارسی
اوضاع مسافربری از طهران به گیلان به علت شیوع وبایی که از شمال یه جنوب یعنی از راه دریا و خشکی در این ولایت راه یافته بود به کلی بی‌ترتیب شده است.
از این گذشته ناامنی راه‌ها به آن درجه رسیده است که همین اواخر در دو ساعتی طهران راهزنان پست اروپا را زده کیسه‌های پستی را گشوده و بعد از برداشتن اشیاء قیمتی نامه‌ها را دورریخته و رفته‌اند.
به همین نظر من تصمیم گرفتم که با اسب‌های خود و شش استر از چهارده استری که در سفر فراهان شاه به اختیار من گذاشته بود و قسمتی از بار و بنه و چادر و مبلغی سورسات حرکت کنم.
به علاوه اعلیحضرت چهار نفر سوار مسلح به من داده بود و با این معامله خواسته بود که لطف خود را در هر مورد که پیش آید نسبت به طبیب مخصوص خود ابراز دارد.
خلاصه من با یک قافله تمام عیناً مثل این که می‌خواهم از بیابانی بگذرم از طهران خارج شدم.
۲۶ اکتبر ۱۸۹۲ = ۴ ربیع‌الثانی
در روز ۴ ربیع‌الثانی ساعت هشت صبح با این قافله به عزم فرانسه از طهران حرکت کردم و علت دیری حرکت هزار و یک نقص بود که در کار عزیمت داشتیم به خصوص که
