احوال و آثار انوری
دربارهٔ احوال و آثار انوری نخست باید آنچه در کتابها آمده است در بن صحایف گرد آید و سپس باید بنقد آن پرداخت و آنچه را که ایشان ضبط نکرده‌اند بر آن افزود. نخستین کتابی که ذکری از انوری در آن هست لباب الالباب محمد عوفیست که در حدود ۶۱۸ تألیف کرده است. درین کتاب[۱] چنین آمده است:
«الامیر الاجل العمید اوحدالدین محمد بن محمد الانوری - انوری، که از پرتو نور ضمیر او جهان فضایل منیر بود و شاگرد مکتب فضایل او بخت جوان و رأی پیر، تیر بر آسمان در پیش طبع راست او کمان بود و از غایت ذکا چون تیر در سنبله و چون مشتری در سرطان، فضایل افاضل در پیش شمایل او قطری از بحری و نظم ثریا در پیش نظم و نثر او از سوره‌ای سطری، در علم منطق عطارد پیش خدمت او چون جوزا منطقهٔ تعلم بستی و در هیأت افلاک افلاطون ازو اقتباس فواید کردی، در حل اشکال اقلیدس از اقران و امثال خود در گذشته و از معرفت درج و دقایق نجوم از جهان بر سر آمده و با این انواع فضایل سخن سخرهٔ بیان او بود و مرکب فصاحت زیر ران او، در آخر دور سلطان سنجر تغمده الله برحمته، شهرتی یافت و قصیده‌ای که چند بیت برهان فصاحت اوست در مدح او پرداخت، شمر:
| سیصد و سیزده پیغمبر مرسل بودند | که فرستاد بهر وقت یکی را یزدان[۲] | |||||
| نام سلطان بعدد چون عدد ایشانست | پس بود قاعدهٔ نظم جهان چون ایشان | |||||
| ور کسی گوید: ما بان همه سنجر نامیم | گویمش نی نی، رو «منکم اولی الامر» بخوان | |||||
| زانکه «منکم» ز شما باشد از روی لغت | باز از روی حساب ار تو بخوانی سلطان | |||||
و معنی آنست که بحساب جمل سین شست بود و نون پنجاه و جیم سه و را دو بست، مجموع آن سیصد و سیزده باشد، بر عدد انبیا و آفریدگار تعالی فرموده است که: «اطیعوالله و اطیعو الرسول واولی الامر منکم»[۳]، اولوالامر را بآدمیان حوالت فرموده، بلفظ «منکم» یعنی آن «اولوالامر» از شما باشد و میم چهل بود و نون پنجاه و کاف بیست و میم چهل و مجموع این عدد صد و پنجاه بود و سلطان هم بحساب جمل صد و پنجاه بود، این دقیقه‌ای دقیقست و خاطر او در بحر فکرت غواصی کرده است و این ابیات از قصیده‌ایست که می گوید[۴]
و این قصیده از غرر قصاید اوست[۵]
