مردمی که به کشور خود دلبستگی ندارند و بکارهای توده ای ارج نگزارند جای هیچ گفتگو نیست که بیگانگان به ایشان چیره خواهند گردید و یوغ بندگی را به گردن ایشان خواهند گزاشت.
اینست نتیجه آن رفتار ملایان .بیست میلیون توده را دچار بدبختی میگردانند .از اینجاست که میگوییم :دعوی ملایان بسیار بزرگست و زیان آن نیز بسیار بزرگ میباشد.
یک نمونه از رفتار ملایان و از نتیجه آنها داستان مشروطه است .مشروطه (یا سررشته داری توده) بهترین گونه سررشته داریهاست .اگر در زمان اسلام جهان را خلافت شایستی ،امروز مشروطه می شاید .این نشان پیشرفت جهان است که توده ها خودشان رشته کارهای توده ای را بدست گیرند و آنرا راه برند.
مشروطه در زمانهای باستان در یونان و روم پدید آمده ولی نپاییده بود .تا سپس در اروپا پدید آمد و بیشتر کشورها آنرا پذیرفتند .در ایران نیز غیرتمندانی خواهان آن میبودند و سالها میکوشیدند تا شادروانان سید عبداﷲ بهبهانی و سید محمد طباطبایی پیش افتاده جنبشی پدید آوردند و بدانسان که در تاریخ نوشته شده از مظفر الدینشاه فرمان مشروطه گرفتند و مجلس شوری در تهران گشاده گردید.
با آنکه پیشوای این جنبش دو سید میبودند و سه تن از علمای بزرگ نجف که آخوند خراسانی و حاجی میرزا حسین تهرانی و حاجی شیخ مازندرانی باشند ،مردانه پشتیبانیها می نمودند ،در میانه با ملایان نبرد سختی پدید آمد.
در آغاز کار ،اینان چون معنی مشروطه را نمی دانستند و چنین می پنداشتند که مردم که شوریده اند ،رشته کارها را از دست دربار گرفته به دست آنان خواهند سپرد ،از اینرو با آن همراهی می نمودند .ولی بیش از هفت یا هشت ماه نگذشت که راستی را دریافته دانستند که مشروطه نه به سود آنان ،بلکه به زیان ایشان میباشد و این بود به دشمنی پرداختند ،دسته بندیها کردند ،با دربار همدست شده کوششها بکار بردند ،در میانه جنگها رفت ،خونها ریخته شد .چون در انجام کار ،مشروطه خواهان چیره درآمدند و تهران را گشاده محمد علی میرزا را برانداختند، این بار ملایان دست به دامن دولت بیداد گر روس زده نکولا را پشتیبان خود گرفتند و ده سال که سپاه روس در شهرهای ایران میبود از هیچگونه پستی و نامردی باز نایستادند.
