از جمله رادمردان معدودی که در شمار این گروه است مرحوم میرزا علی اکبرخان ناظم الاطبای کرمانی است که از فضلای نیمۀ اول سدۀ چهاردهم هجری قمری و از معاصران سالخوردۀ ما بود و فرهنگ بزرگی که نخستین جلدش اینک چاپ شده و بنظر ارباب کمال می‌رسد از آثار اوست.
مرحوم ناظم‌الاطبا از احفاد حکیم برهان‌الدین نفیسی پزشک بلندپایۀ اواخر سدۀ هشتم و اوایل سدۀ نهم هجری بود که در علم طب مؤلفات معتبر دارد و از آن جمله کتاب شرح اسباب که تألیفی نفیس و در ظرف پانصد سال اخیر محل استفادۀ دانش‌جویان پزشکی بوده و همه پزشکان از آن بهره برده‌اند. خانوادۀ حکیم برهان‌الدین نفیسی همواره دانشمندان و پزشکان والا مقام پرورده است و از آن جمله مرحوم ناظم‌الاطبا مؤلف این فرهنگ است که این جانب بمناسبت دوستی که میان او و پدرم بود درک محضرش را کرده و بعوالم بزرگواری او پی برده‌ام. علم طب را در مدرسۀ دارالفنون آموخته و پس از فراغت از تحصیل همۀ عمر بطبابت مشغول و یک چند بریاست مریضخانۀ دولتی منصوب و بطبابت خانوادۀ سلطنتی نیز نایل گردیده بود. گذشته از معالجۀ امراض که خود از شریف‌ترین اعمال است همه وقت بانواع مختلف خدمتگزار علم و معرفت بوده چنانکه در عهد مظفرالدین شاه در انجمن معارف که جمعی از معارف‌پروران برای ترویج علم و تأسیس مدارس تشکیل داده بودند عضویت داشت و در تأسیس کتابخانۀ ملی شرکت نمود و مدرسۀ شرف را که مجاناً تربیت ایتام می‌کرد بهمت خود بنیاد نهاد و در ضمن این مشاغل یک رشته تألیفات مفید نیز بیادگار گذاشت از کتب دبستانی از قبیل قرائت فارسی باسلوب جدید و کتاب زبان‌آموز که دستور زبان فارسی است گرفته تا کتابهای علمی معتبر مانند پزشکی‌نامه در مفردات طب و خواص ادویه و کتابهای جراحی صغیر و امراض اطفال و امراض داخلی و از همه مهمتر همین کتاب فرهنگ است که بهمت فرزندان دانشمندش که بمناسبت نام نفیسی را برای خانوادۀ خود اختیار کرده‌اند بچاپ می‌رسد.
مرحوم ناظم الاطبا برای جمع‌آوری این فرهنگ سی سال رنج برده است و اصل کتاب شش برابر این جلد نخستین است. از ملاحظۀ همین اوراق دیده می‌شود که این کتاب جامع‌ترین فرهنگی است که تاکنون برای زبان فارسی نوشته شده و بعلاوه مقید بفارسی خالص نشده و بسبب اختلاط فارسی بعربی لغات زبان تازی را نیز تماما آورده است چنانکه هم فرهنگ فارسی است و هم قاموس عربی. از جهت لغات فارسی آنچه را در فرهنگهای دیگر اعم از داخله یا خارجه مانند برهان قاطع و برهان جامع و فرهنگ انجمن‌آرا و جهانگیری و سروری و رشیدی و فرهنگهای استینکاس و جانسن و ریچاردسن و ولاستن و غیره هست دربردارد و از جهت لغات تازی جامع موادی است که در کتابهای مهم مانند قاموس و صراح و صحاح و منتهی الارب و مجمع البحرین و غیاث اللغات و غیره آمده است چنانکه می‌توان گفت این کتاب ما را از آن جمله بی‌نیاز می‌کند و از کلمات زبانهای دیگر هم آنچه در فارسی بکار رفته است شامل است و بمفردات نیز اکتفا نشده مرکبات و اصطلاحات و استعمالات مختلف الفاظ را هم ایراد کرده و بعلاوه افادات علمی و تاریخی و جغرافیائی نیز دارد که تا یک اندازه جنبۀ دایرةالمعارفی داراست و حق اینست که کتابی نفیس است.
سعی مرحوم ناظم‌الاطبا البته مشکور و دانشمندان قدر زحمات او را خواهند دانست. از فرزندان هنرمندش آقایان نفیسی هم باید سپاسگزار باشیم که این اثر معظم را در گوشۀ فراموشی نگذاشتند و بنشر آن همت گماشتند و باید امیدوار بود که توفیق چاپ پنج جلد دیگرش را نیز بزودی دریابند.
