و اکثر آنها بزبان سریانی بوده است. مانی در کتاب الاسرار، در ضمن سایر مباحث بآراء ابن دیصان نیز پرداخته است، رسالة الاثنین ظاهراً[۱] نظیر رساله کوان مشهور است، که مخصوص شرح قیام عفریتان و دیوان حمله به آسمان و بسی افسانه‌های پهلوانی دیگر بوده است.[۲] کتاب پراگماتایا[۳] یا رسالة الاصل را می‌توان متمم کتاب رسالة الاثنین شمرد. انجیل زنده یا فقط انجیل، که بر حسب عدد حروف سریانی ۲۲ فصل داشته است، «الهام نامه خدای منجی است»[۴]. متمم این انجیل کتابی بود در فلسفه گنوستیک، موسوم به کنز الحیات. مانی در کتاب احکام و قواعد، احکام و قواعد و تکالیف اخلاقی و حکمت عملی طایفۀ برگزیدگان و نیوشگان را معین کرده است. همه آثار سریانی مانی بزبان پهلوی ترجمه شده بود. یکی از کتب مانی بزبان پهلوی جنوب غربی شاهپورگان نام داشت، که مکرر در این تألیف مذکور شده است.
این کتاب بنام شاهپور اول، و حاکی از مطالب متعلقه به مبدأ و معاد بود. بعضی قسمتهای شاهپورگان و ترجمه پهلوی انجیل، در ضمن قطعات مکشوفه تورفان بدست آمده است. کتاب کفلایه، که قسمت اعظم آن امروز بزبان قبطی در دست است، که آنهم گویا ترجمۀ از یونانی باشد، حاوی تعلیمات مانی است، که پس از مرگش جمع‌آوری کرده‌اند. گذشته از این کتب، عدۀ بسیاری نامه و دستورالعمل‌های کتبی و رساله‌های مختلف بقلم مانی رواج داشته است. این نامه‌ها خطاب به شاگردان
- ↑ آلفاریک، ج ۲، ص ۳۱ و بعد.
- ↑ کومون، ج ۱، ص ۴-۳۰؛ ج ۲، ص ۱۶۰ و بعد، بنونیست (جهان مشرق، ۱۹۳۲، ص ۲۱۴) و هنینگ (هنوخ، ص ۳۰) هریک از جانب خود و بدون آگهی از یکدیگر چنین حدس زده‌اند، که کلمه ایرانی که «غول» ترجمه شده است، اصلا کو Kav (بزبان اوستایی کوی و در کتب پهلوی و زردشتی کی، لقب سلاطین داستانی) بوده است. اخیرا در یکی از متون مانویه لفظ کوان (بمعنی «غولان») پیدا شده است، که عنوان یک کتابیست، (آندرآس-هنینگ،۳، ص ۸۵۸).
- ↑ Pragmataia
- ↑ آلفاریک،۲، ص ۳۴.
