فرماندهان قشون آنها مثل ژنرال باراتف که فرمانده کل قوای روس بود و کلنل معروفی به نام کلنل بیچراخف که از فرماندهان معروف و مؤثر آنها بودند، خودشان را و قزاقهای ایرانی همراه خودشان را تحت اختیار انگلیسها قرار دادند. انگلیسها هم که میدان را خالی دیدند از حدود ایران گذشتند و حتی به آذربایجان روسیه هم وارد شدند و سوداهای دیگری در سر داشتند که در آنجا با بلشویکها مواجه شدند و عقب نشستند و شکست خوردند و به دنبال آنها بلشویکها هم تا انزلی و رشت آمدند. در مدت این خلاء که پس از انقلاب و آشفتگی روسیه پیش آمده بود، انگلستان که در ایران میداندار واحد و مطلق شده بود و حکومتها را به میل خودش منصوب و منفصل میکرد، حکومتی به دلخواه خویش بر سر کار آورد که در تاریخ میهن ما به رسوایی و خیانت معروف است و آن حکومت وثوقالدوله بود.سودای اصلی زمامداران انگلیس در آن تاریخ، یکپارچه کردن امپراتوری عظیم انگلیس از مصر تا سنگاپور بود. چون مدعی و منازع دیگری برای خود نمیدید، قصد داشت که ایران بر حسب ظاهر مستقل را نیز در حلقه ارتباط امپراتوری گسترده خویش وارد کند. بدینمنظور، قرارداد تحتالحمایگی ۱۹۱۹ را به وسیله حکومت وثوقالدوله و نصرتالدوله فیروز که وزیر دادگستریاش بود و صارمالدوله که وزیر دارایی بود و دلالی و هوچیگری سیدضیاء بر ایران تحمیل کردند. در همان زمان، با تدابیری شاهِ ایران را هم به اروپا بردند که در آنجا در برابر اروپائیها و آمریکائیها که مشغول بستن قرارداد ورسای بودند، رضایت و قبول او را نسبت به این قرارداد بگیرند، زیرا آن قرارداد که یک قرارداد شرمآور و سارقانه بود، حتی در محافل خارجی مورد اعتراض واقع شده بود، چنانکه رئیسجمهور آنوقت آمریکا ویلسون هم نسبت به آن اعتراض کرد که این را هم شما لابد اطلاع دارید. س- بله. در ضمن، شما اینجا صحبت از احمدشاه که کردید من میخواستم یک سؤالی از شما بکنم و آن این است که من بارها شنیدم و خواندم که احمدشاه از انگلیسها ماهیانه حقوق دریافت میکرد. آیا این مطلب صحّت دارد؟ یعنی منظور من این است که آنچنان که میگویند که احمدشاه آدمی آزادیخواه و پادشاهی بود دموکرات و مشروطهخواه، آیا این حرفها حقیقت ندارد؟ میخواستم ببینم که شما اطلاعی در این مورد دارید؟
برگه:Karimsanjabi.pdf/۲۲
این برگ نمونهخوانی شده ولی هنوز همسنجی نشدهاست.
سنجابی (۱)
– ۸ –