دارای دها و نبوغ باشد، از بدو امر نمیتواند بدان پایه و مایه از پختگی و سایر خصوصیّاتی که در سخن خیام است، شعر بسازد و ممارست زیادی میخواهد تا کلامی بدان مقام برسد و چون خیام چنانکه کراراً اشاره شده، پیشهٔ شاعری را دون سایر مقامات فضلی خود میدانسته و نمیخواسته بشاعر پیشگی شهرت یابد؛ بسیار محتمل است که باشعار خویش اهمیّتی نمیداده و آنها را در دفتری یا دستگی ثبت و ضبط نمیکرده و فقط بخواندن آنها در مجالس انس برای محارم خود کفایت میورزیده اینست که قسمت عمده‌ای از آنها از بین رفته و شاید حوادث روزگار نیز از قبیل ترکتاز اقوام بیگانه و جنگهای خانه برانداز داخلی در امحاء آنها از صفحات ایّام دخالت و تأثیری داشته است؛ چنانکه بر اثر اینگونه حادثات، از شاعر فحل و مکثاری مانند رودکی هم که مورّخان و تذکره‌نویسان معتبر اشعار او را لااقلّ یکصد هزار نوشته‌اند، اکنون جز چند قطعه و قصیده و پاره‌ای ابیات پراکنده، آنهم در کتب قدیمه و لغتنامه‌ها و جنگها و تذکره‌ها باقی نمانده است و چون خیام رباعیات خود را هم ثبت و ضبط نمیکرده ممکن است که بسیاری از آنها، مانند اموال بلاصاحب، در میان دیگران تقسیم شده باشد؛ چنانکه بسبب نبودن مانع و رادع منظّم و مضبوطی، پاره‌ای از رباعیات دیگران هم در میان رباعیات او داخل شده است.
برای تنقیح رباعیات خیام از رباعیات دیگران چندین راهی از طرف دانشمندان در پیش گرفته شده، نخست آنکه رباعیاتی که در جنگها و سایر کتابها بنام دیگران ثبت شده از میان رباعیات خیام خارج گردیده و بحساب او گذاشته نشود. این روش را، بدواً، خاورشناس روسی: آقای والانتن زوکوفسکی[۱] اتخاذ کرده و اینگونه رباعیها (رباعیات گردنده) نامیده شده و زوکوفسکی برای آنها جدولی هم ترتیب داده که بموجب آن جدول، از چهارصد و نود و شش رباعی موجود در چاپ نیکلا هشتاد و دو رباعی در جاهای دیگر بنام سی و نه شاعر مختلف ثبت شده بوده است. یک رباعی هم پرفسر هـ. ا. شدر بر آن عده افزوده است و بعداً در اثر تحقیقات سر دنیسن[۲] راس مشتشرق
