یک شاگردِ قاطرخانه قادر است که اموال و حقوق هفتاد سال چاکری قوام‌الدّوله را بیک اشاره محو نماید.
آن هنرها و صفات بزرگ و خدماتِ پنجاه ساله که امروز در سفارت اسلامبول مایهٔ فخر ایران شده شاید در همین دقیقه همه را محض جلافتِ قدرت نمائی بیک انگشت پا زیر و زبر کرده باشند.
*
در تاریخ دنیا کدام افتضاح چه نوع فقر چه فلاکت و چه بلیه بوده که الان بر خاک ایران مستولی نباشد.
ان وجودهای با جوهر و ان عمرهای فاضل که در زیر رذل‌پرستی این ایام فانی شده. آن ولایات نازنین که محصل دیوان مبدل به بیابانهای مهیب ساخته
آن جماعت بیحصر که قحطیهای مصنوعی بزیرِ خاک سپرده.
آن خانه‌وادهای محترمِ که غارتگران دولتی از صفحه ایران برچیده.
آن سیلهای اشک که بی‌رحمی ادارهٔ ما در کلِ ایران جاری ساخته کدام زبان و کدام مستوفی می‌تواند حساب بیاورد.
*
این فغان و ناله عامهٔ ایران و این دریای مذلت که ما همه غرق آن هستیم هیچ سبب و هیچ منشائی ندارند مگر اینکه ما خلق ایران هنوز معنی و قدرت قانون را نفهمیده‌ایم.
قانون عبارت است از اجتماع قوای احادِ یک جماعت بجهة حفظ حقوق عامه.
قانون باید مبنی بر اصول عدالت باشد.
اصول عدالت را خدا و حکما و عقلایِ بنی ادم بمرور ایام مقرر و روشن فرموده‌اند.
*
قانون زبان و زور عدالت است.
و زور عدالت حاصل نمیشود مگر باتفاق عامه.
اگر قانون و عدالت میخواهیم باید حکماً با هم اتفاق نمائیم.
در ایران معنی اتفاق عامه درست معلوم نشده است.
اغلب خیال می‌کنند وقتی اتفاق میکوئیم یعنی باید در جمیع حرکات و در جمیع خیالات با هم متفق باشیم. چنین اتفاق هرگز در دنیا نبوده و نمی‌توان از طبع بشری چنین توقّعی کرد.
اتفاقی که الان در ایران لازم داریم اینست که از روی یک شعور عادی باتفاقِ هم طالب قانون باشیم. ممکن است که بر صد مسئلهٔ دیگر با هم نفاق داشته باشیم و بر سر طلبِ قانون با هم اتفاق نمائیم.
و این اتفاق هیچ اشکالی ندارد.
بیک ترتیبِ مخصوص می‌توان جمیع خیالات ایران را بر سر این مسئلهٔ قانون خیلی زود جمع کرد.
بچه ترتیب
بیک ترتیبی که شریعت خدا و عقل ادم و تاریخ دنیا بما یاد داده و عنقریب معنی و قدرت آن را مثل افتاب روشن خواهید دید.
علی‌العجاله بدانید که استخلاص ایران از این گرداب مذلّت یعنی استخلاص خود شما از این ظلمت اسیری ممکن نخواهد بود مگر باستقرار قانون.
قانون وکیل و ضامن و حاکم و مستحفظِ حقوقِ انسانی است.
بدون قانون هیچ جماعتی از ذلّت و شقاوتِ حیوانی هرگر نجات نخواهد یافت.
جمیع انبیا انچه فرموده از برای تقویت و اجرایِ قانون بوده.
جمیع خرابیها و جمیع ظلمها از عدم قانون است.
*
چرا خانه او را بیجهة ضبط کردند. بعلت اینکه قانون نداریم.
چرا سر او را بی‌تقصیر بریدند. بعلت اینکه قانون نداریم.
