علیه ایران آنچه که لازم بوده در باره تاریخچه روزنامه وقایع اتفاقیه سخن رانده و میدان سخن را براین بنده تنگ ساخته است. بنابراین علاقمندان رابه مقدمه روزنامه دولت عليه حواله می دهم و در این جا فقط از تأثیر روزنامه وقایع اتفاقیه و روزنامه دولت علیه ایران و بطور کلی روزنامه های عهد ناصری مطالبی می‌نگارم.
روزنامه وقایع اتفاقیه به همت میرزا تقی خان امیرکبیر – و بدون تردید با رضایت کامل ناصرالدین شاه و به فرمان او – انتشار یافته است؛ چه اگر خود شاه به این پدیده بی علاقه بود بعد از شهادت امیر انتشار آن را متوقف می‌کرد.
نکته‌ای که باید تذکر داده شود این است که کلمه روزنامه در این زمان بر نشریه‌ای که بطور منظم منتشر شود اطلاق نمی‌شد بلکه مطلقاً معنای گزارش داشت. پس روزنامه وقایع اتفاقیه یعنی گزارش وقایعی که اتفاق افتاده است. وقتی در شماره ۲۹ همین نشریه می خوانیم: «در روزنامه خمسه نوشته‌اند، یعنی در گزارشی که از ولایات خمسه آمده است نوشته‌اند. بنابراین کلمه روزنامه جزء اسم این نشریه است یعنی اگر بگوئیم وقایع اتفاقیه اسم آن را ناقص ادا کرده‌ایم باید حتما بگوئیم و بنویسیم روزنامه وقایع اتفاقیه. حال از چه تاریخی روزنامه به معنی مطلق نشریه روزانه بکار رفته و از چه تاریخی انتشارات – و ماهانه، مجله نام گرفته و چرا؟ نکته‌ای است که هنوز نمی توان بطور قاطع و بی چون و چـرا درباره آن اظهار نظر کرد. حتی در روزنامه ایران هم که نخستین شماره آن بیست و یکسال بعد از نخستین شماره روزنامه وقایع اتفاقيه منتشر شد و هفته‌ای سه شماره انتشار می‌یافته بازهم از گزارشهای رسیده از شهرستانها بـه روزنامه تعبیر شده است. اما در روزنامه اختر ۱۲۹۳ ه.ق در استانبول شروع به انتشار کرده به جای روزنامه همه جا کلمه گازت به کار رفته است.
دگرگونیها در طی دهسال عمر روزنامه
روزنامه وقایع اتفاقیه تا شماره شانزدهم روزهای جمعه و از آن به بعد روزهای پنج شنبه در چهار صفحه و اغلب در شش صفحه و گاهی در هشت و به ندرت در دوازده صفحه منتشر می شد. قیمت روزنامه در طول دهسال هیچ تغییری نکرد. بهای تک شماره آن دهشاهی بوده، آبونمان سالیانه ۲۴ قرآن و بهای آگهی نیز هر سطری دهشاهی بوده است. ریخت و شکل روزنامه تقریباً یک نواخت مانده و بین شماره اول و شماره های آخر تفاوت ظاهری مهمی وجود ندارد. فقط در تصویر شیر و خورشید که بالای صفحه است و در خط آن، مختصر تغییراتی مشاهده می شود که آنهم به علت تعويض خطاط و نقاش بوده است. در آخرین شماره آن، تصویر شیر و خورشید – که محققاً کار میرزا ابوالحسن خان نقاش کاشانی ملقب به صنیع الملک است – بسیار زیبا و همانند روزنامه گرانبهای دولت علیه ایران است. همچنین تـا شماره ۳۱۸ ستون بندی می‌شد و اخبار آن در ستونهای معین و بطور منظم درج می گردید، ولی از این شماره به بعد ستون بندی از بین رفته و نامنظم شده و به شکل کتابهای چاپی آن زمان در آمده و فقط حاشیه صفحه خط کشی دارد.
دست‌اندرکاران روزنامه
